Ndërkohë që tensionet midis Greqisë dhe Turqisë në Mesdheun lindor rriteshin pas fillimit të veprimtarive kërkuese të Turqisë për gaz natyror, një radhë 20 km e gjatë ishte formuar në 14 gusht nga automjetet e udhëtarëve që donin të kalonin kufirin në pikën kufitare të Kakavisë. Këto dy ngjarje duken të palidhura me njëra-tjetrën, por mënyra se si u zhvilluan jep përshtypjen se qeveria greke shfrytëzoi krizën në Kakavi për të ushtruar trysni mbi qeverinë shqiptare, që kjo e fundit të kthehet në tryezën e bisedimeve për përcaktimin e kufirit detar nën kushtet e Greqisë.
Qeveria greke miratoi një vendim në 13 gusht nëpërmjet të cilit kufizonte hyrjen e udhëtarëve në pikat kufitare të Kakaviës (750 persona në ditë) dhe Kapshticës (300 persona në ditë) dhe kërkonte prej tyre të kishin testin negativ të COVID-19 prej të paktën 72 orëve prej momentin të kalimit të kufirit, si dhe të kishin plotësuar formularin personal të vendodhjes (PLF) (me kod QR). Udhëtarët që do të lejoheshin të udhëtonin përfshinin qytetarët grekë, minoritarët grekë dhe persona me residencë të përhershme në Greqi. Masa e kufizimeve ditore do të hynte në fuqi në 16 gusht, ndërsa masa shtesë për testimin dhe formularin për COVID-19 do të hynte në fuqi në datën 17 gusht.
Udhëtarët u përpoqën të kalonin kufirin para hyrjes në fuqi të masave dhe situata u kthye në një krizë humanitare. Qeveria shqiptare dislokoi në vendngjarje emergjencat civile për t’u dhënë udhëtarëve shërbime të kujdesit shëndetësor. Gjatë këtyre operacionve, një djalë 10-vjeçar humbi tragjikisht jetën pasi u përplas nga një ambulancë.
Sipas ambasadës greke në Tiranë, radha kilometrike në Kakavi “erdhi prej faktit që shumë grekë që ishin në Shqipëri, por edhe qytetarët shqiptarë, u dyndën në kufi përpara se masat të hynin në fuqi”. Ambasada pretendon se autoritetet kufitare greke rritën orarin e punës (nga 7.00-23.00 në 24 orë) për të lehtësura kalimin e kufirit. Megjithatë, ambasada nuk konfirmoi nëse autoritetet kufitare ishin duke punuar me kapacitet të plotë gjatë 13-14 gushtit ndërkohë që udhëtarët po dyndeshin për të hyrë në Greqi.
Në mënyrë të ngjashme, ambasada pretendoi se kuotat hyrëse vetëm për dy pikat kufitare me Shqipërine (dhe jo me vendet e tjera kufitare të Greqisë) ishin si rrjedhojë e “gjendjes së ngarkuar epidemiologjike të Shqipërisë, nga njëra anë, dhe kapacitetet e sistemit shëndetësor grek për të kryer testime në kufi”.
Pasi u pyet të komentonte se ç’nënkuptohej me “gjendje të ngarkuar epidemiologjike” – nëse kishte lidhje me rastet totale me COVID-19 në Shqipëri, rastet e vdekjeve, apo të pacientëve të shtruar – ambasada nuk u përgjigj. Pavarësisht pretendimeve të ambasadës, numri i përgjithshëm i të prekurve për një million banorë dhe numri e vdekjeve janë më të ulëta se ato të Maqedonisë së Veriut. E megjithatë, Greqia nuk vendosi kuota hyrëse në pikën e kalimit kufitar të Evzonit për shkak të “gjendjes së ngarkuar epidemiologjike” të Maqedonisë së Veriut.
Fig. 1 Numri i përgjithshëm i vdekjeve të konfirmuara nga COVID-19
Fig. 2 Numri i përgjithshëm i rasteve për një milion banorë
Duket sikur autoritetet shqiptare kanë qenë tërësisht të painformuara për këto fakte. Për më tepër, ato nuk guxuan të kritikojnë autoritetet greke; përkundrazi, u kthyen së brendshmi për t’i hedhur fajin njëri-tjetrit. Presidenti Meta kritikoi qeverinë, e cila – sipas tij – ishte treguar e papërgjegjshme duke mos u kujdesur për qytetarët e saj. Ndërkohë, kryeministri Rama iu përgjigj duke pretenduar se qeveria e tij ishte duke bërë të pamundurën dhe i cilësoi kritikat e presidentit sit ë motivuara politikisht. Për më tepër, ai u ankua se presidenti po kritikonte qeverinë për vendimet e qeverisë greke dhe pretendoi se një situatë e ngjashme ishte edhe në kufirin me Bullgarinë duke iu referua në mënyrë të gabuar një artikulli në gazetën greke “Ekathimerini”.
Ngërçi në Kakavi u zgjidh nëpërmjet ndërmjetësimit të kryepeshkopit Janullatos, prifti ortodoks grek të cilit iu dha nënshtetësia shqiptare nga presidenti Meta në 2017 pasi kishte shërbyer si krypeshkop i Kishës Ortodokse Autoqefale Shqiptare që prej fillimit të vitete ’90. Fortlumturia e Tij u lëvdua nga ministri i Shtetit për Diasporën, z. Majko, për “kontributin e tij të efektshëm për tejkalimin e situatës së kirzës humanitare të krijuar nga grumbullimi i mijëra shqiptarëve që donin të ktheheshin në Greqi”.
Natyra e kontributit të tij mbetet e paqartë dhe është e çuditshme që i tillë ndërmjetësim ishte i nevojshëm për të sqaruar një çështje teknike, duke qenë se e vetmja masë shtesë që mund të merrnin autoritetet greke për të lehtësuar kalimin ishte rritja e orarit të punës dhe kapaciteteve përpunuese. Dhe nëse zyrtarët shqiptarë kanë nevojë për ndërmjetësimin e Fortlumtërisë së Tij – kreut grek të Kishës Ortodokse Autoqefale Shqiptare – në mënyrë që qeveria greke të zgjidhë një çështje teknike, ky është një mesazh i qartë që kjo ishte një shfaqje demonstrative e fuqisë greke mbi çështjet shqiptare dhe jo një çështje teknike.
Greqia po ushtron trysni mbi Shqipërinë, në mënyrë që kjo e fundit të rikthehet në tryezën e bisedimeve për përcaktimin e kufijve detarë nën kushtet e reja greke: pranimin e zgjerimit të ujërave territoriale në detin Jon nga gjashtë mile detare në 12. Pavarësisht se kjo masë parashikohet vetëm për brigjet perëndimore të Greqisë, kryeministri grek përmendi se në të ardhmen kjo politikë mund të zbatohej edhe në Egje. Megjithatë, politika e zgjerimit të ujërave territoriale ka nevojë për legjitimitet ndërkombëtar. Një marrëveshje me Shqipërinë, fqinji detar më i dobët i Greqisë, do të ishte mënyra më e lehtë për të përftuar legjitimitet ndërkombëtar.
Pasi nënshkroi dy marrëveshje për përcaktimin e zonës ekonomike ekskluzive (ZEE) me Egjiptin dhe Italinë, në gjykimin e opinionit publik ndërkombëtar një marrëveshje e ngjashme me Shqipërinë do të rriste përshtypjen e Greqisë si një aktor “paqësor dhe i civilizuar”, i gatshëm për të dialoguar me fqinjët. Kjo sjellje do të ishte e kundërt me perceptimin e veprimeve të Turqisë në Mesdheun lindor, të cilat cilësohen si prepotente nga mbështetësit e Greqisë. Një narrativë e tillë pozitive do të ishte në dobi të Greqisë dhe do ta izolonte Turqinë.
Përpjekjet e Greqisë duket sikur nuk po japin rezultatin e pritur. Kriza në Kakavi dhe kuotat diskriminuese të hyrjes në pikat kufitare me Shqipërinë arritën të dobësonin pozicionin e Shqipërisë duke thelluar ndasitë midis presidentit Meta dhe kryeministrit Rama dhe duke injoruar zyrtarët shqiptarë nëpërmjet komunikimit me kryepeshkopin Janullatos. Gjithsesi, duket qartë ndyshimi i pozicionit të z. Rama prej një qasjeje miqësore ndaj qëllimeve greke në fund të gushtit pas deklaratës të z. Mitsotakis në një qasje më të përmbajtur në shtator në Athinë, ku deklaroi se zgjerimi nuk mund të pranohet pa një marrëveshje midis dy vendeve.
Një Shqipëri e dobët nuk është në interesin grek. Pavarësisht paramendimit se më shumë mund të fitohet prej një Shqipërie të dobët se sa të fortë, dobësia e qeverisë shqiptare e bën atë të hapur ndaj influencave të huaja – jo vetëm greke por edhe turke. Ndonëse është krejt e natyrshme për Shqipërinë të përdorë ndikimin turk për të balancuar atë grek, duket sikur marrëdhëniet shqiptaro-turke nuk merren parasysh në përllogaritjet greke. Për më tepër, duket sikur qeveria greke kërkon të arrijë objektivat e saj përkundrejt Shqipërisë vetëm nëpërmjet prepotencës. Akuza e ish-ministrit të Jashtëm grek, znj. Bakojanis, ndaj z. Rama se marrëveshja e kaluar midis Greqisë dhe Shqipërisë u anulua për shkak të ndikimit të Turqisë tregon qartësisht shqetësimin e Greqisë për ndikimin e Turqisë në Shqipëri. Por në vend që Greqia të njohë interesat legjitime të Shqipërisë, duket se ajo kërkon ndaj Shqipërisë që t’u përgjigjet kërkesave greke pa kundërshtime.
Edhe sikur pozicioni i z. Rama ndaj kërkesës greke për zgjerimin e ujërave territoriale të mos kishte ndyshuar në shtator, një marrëveshje e ardhshme midis Greqisë dhe Shqipërisë e arritur si rrjedhojë e politikës prepotente greke nuk do të ishte e qëndrueshme. Opinioni publik shqiptar do të ishte kundër një marrëveshjeje të tillë dhe Turqia me shumë mundësi do ta mbështeste. Rrjedhimisht, është në dobi të interesave greke që marrëdhëniet diplomatike me Shqipërinë të mbështeten mbi respekt të ndërsjelltë për të drejtat dhe interesat ekonomike legjitime të njëra-tjetrës. Kjo qasje do të siguronte marrëdhënie të qëndrueshme e miqësore midis dy vendeve dhe njëkohësisht do të parandalonte rritjen e ndikimit turk në Shqipëri.
