Kur isha fëmija ëndërroja shpesh për një fe që shpreh çdo gjë vetëm përmes imazhit dhe heshtjes. Tani e kam kuptuar se kjo gjë është tërësisht e mundur.
Fotoja është shkrepur në vitin 1878 nga Pjetër Marubi. Unë nuk di asgjë për këtë grua, për jetën, vështirësitë, dëfrimet apo pikëpamjet e saj. Është më mirë kështu, pasi mendoj se ky imazh shkon përtej vetvetes dhe përputhjes që ajo ka me zonjën në fjalë.
Ka diçka thellësisht të fshehtë në këtë dritëshkrojë, diçka magjepsëse dhe të frikshme në të njëjtën kohë. Fuqia shprehëse e këtij imazhi qëndron te përplasja, kundërshtia dhe dialektika e shfaqjes. Gruaja shfaq një vështrim të thellë, me një palë sy që shprehin një ankth të pafundëm. Por frika e madhe e atij vështrimi shoqërohet nga një qëndrueshmëri stoike, një vendosmëri e patundur.
Në këtë dritëshkrojë shohim përplasjen midis trupit dhe shpirtit, midis dëshirave kafshërore dhe civilizimit, midis rendit njerëzor dhe rendit natyror. Po ta kish parë Frojdi këtë imazh, do të kish shkruar një libër të tërë për të.
Në imazh duket sikur shpirti mundohet të durojë, sikur përpiqet t’i vendosë rregulla dëshirave rastësore të trupit. Shpirti e fshikullon trupin me kamxhikun e ndërgjegjes dhe të fajit. Shpirti e mbulon trupin me lloj-lloj veshjesh, i shpërfill ndjenjat e brendshme, e urdhëron trupin t’i vendosë duart qetësisht përpara.
Civilizimi është, në këtë kuptim, një shpirtëzim i trupit dhe botës i zgjatur në kohë dhe hapësirë. Lufta e brendshme që ne kemi me trupin është e njëjtë me luftën e jashtme që ne kemi me natyrën.
Por dëshirat kafshërore janë ende aty, brenda nesh. Nuk janë zhdukur. Ato janë si një fuqi e errët që mundohet të dalë përtej shpirit dhe ndërgjegjes. Trupi është i mbuluar, por jo krejtësisht ama. Gjinjtë e hijshëm shfaqen, duke e shkatërruar bluzën dhe vullnetin e shpirtit për ta kontrolluar. E vetmja gjë që mendoj, kur shikoj gjinjtë në këtë dritëshkrojë është dëshira e pamasë e trupit për t’u zhveshur krejtësisht. Gjinjtë e kësaj gruaje janë fuqia e bukur dhe shkatërruese e natyrës: një fuqi që nuk mund të kontrollohej dot nga mekanizmat tonë të ndërlikuar teknologjik. Një shkatërrim i papritur, pikërisht atëherë kur ne mendonim se çdo gjë zbatohej sipas rregullave të mbivendosura.
Njeriu nuk është një gjendje, por një përplasje e vazhdueshme, një dialektikë e vazhdueshme midis trupit dhe shpirtit, midis dëshirave kafshërore dhe ndërgjegjes, midis natyrës dhe teknologjisë. Është pikërisht ky ballafaqim i pandërprerë që na ka shndërruar në një përbindësh, mbushur me ankth dhe frikë. Në sytë e kësaj gruaje nuk shfaqet asgjë më pak e asgjë më shumë por vetë historia e njerëzimit.
