Problemi me informacionet rreth anëtarësimit të Shqipërisë në BE nuk ka të bëjë me narrativat e rreme apo edhe me lajmet e rreme. Përkundrazi, është besimi se deklaratat e BE-së për mbështetjen e anëtarësimit të vendit janë më shumë se sa vetëm fjalë.
Shqipëria aplikoi për anëtarësim në BE në prill të vitit 2009 dhe mori statusin e kandidatit në qershor të vitit 2014. Më pas, pas asaj që shumë shqiptarë e perceptojnë si një pritje të gjatë dhe të panevojshme, negociatat u hapën në verën e vitit 2022.
Për disa vite, rruga e anëtarësimit të Shqipërisë u pengua nga mangësitë në fushën e sundimit të ligjit, lirisë së medias, korrupsionit dhe krimit të organizuar. Por më pas, pasi u mendua se po shënonte progres, të paktën në letër, pranimi i saj u pengua nga një çarje gjeopolitike midis fqinjëve.
Rrugëtimi i vendit drejt BE-së u shoqërua me atë të Maqedonisë së Veriut. Ndërsa Shkupi përmbushi kriteret më shpejt se Tirana, një mosmarrëveshje me Bullgarinë për gjuhën, historinë dhe kulturën çoi në veton që vendosi Sofja zyrtare. Kjo do të thoshte se rruga e Shqipërisë në thelb mbeti peng për dy vjet, derisa ngërçi të zgjidhej në verën e vitit 2022.
Gjatë këtyre viteve në dhomën e pritjes së BE-së filluan të shfaqeshin çarjet e para serioze në besimin e publikut.
Pro BE-së, jo pro KE-së
Shqipëria ka qenë prej kohësh shteti më pro BE-së në rajon. Një sondazh i kryer nga Euronews Albania në dhjetor të vitit 2022 zbuloi se 95,9% e shqiptarëve janë pro-evropianë, madje një përqindje e ngjashme beson se anëtarësimi është shumë i rëndësishëm.
Por shifrat janë më të ulëta kur bëhet fjalë për besimin ndaj BE-së dhe institucioneve të saj. Besimi i shqiptarëve në BE ra me katër pikë përqindje në vitin 2021, nga 75 për qind në 2020, sipas sondazhit të Trust in Governance të kryer nga Instituti i Demokracisë dhe Ndërmjetësimit. Me 71% që besojnë BE-në, ajo renditet nën shifrat e besimit për NATO (73.2%) dhe OKB (71.4%).
Një tjetër pikë e dhimbshme për BE-në është reforma në drejtësi dhe procesi i vetingut të mbështetur nga Brukseli dhe SHBA. Sondazhi zbuloi se vetëm 35% mendonin se po zbatohej në mënyrë korrekte, dhe 57% që konsiderojnë se do të ndikonte pozitivisht në vend. Ndërsa numrat janë rritur me 6 dhe 4 pikë përqindjeje, respektivisht midis vitit 2020 dhe 2021, shifrat janë larg të qenit mbresëlënëse.
“Karma është kurvë”
Pakënaqësitë në BE janë shtuar edhe nga komentet e frustruara të kryeministrit shqiptar Edi Rama.
Në qershor të vitit 2022, para se të hapej zyrtarisht procesi i anëtarësimit, ai shprehu “keqardhje të thellë” për BE-në, e quajti frymën e zgjerimit “të shtrembër” dhe shtoi: “Ju jeni një rrëmujë djema, jeni një rrëmujë e madhe dhe jeni një turp, dhe mendoj se është turp që një vend i NATO-s rrëmben dy vende të tjera të NATO-s, ndërkohë që në oborrin e Evropës, ka një luftë të nxehtë dhe sigurisht, nuk është mirë të shohësh që 26 vende të tjera ulen për të parë një shfaqje të frikshme impotence“, në lidhje me mosmarrëveshjen mes Bullgarisë dhe Maqedonisë së Veriut.
Kur skandali i Katargate tronditi Parlamentin Evropian në fund të vitit 2022, Rama, duke mos i shoshitur edhe një herë fjalët e tij, tha “karma është kurvë” dhe i akuzoi se po i mbajnë vendet e tjera me standarde më të larta se sa ata e mbajnë veten.
“Më shumë se gjysma e vendeve të BE-së nuk do të mund të hynin më në BE”, tha Rama. “Nuk e kam fjalën për vendet ish-komuniste. E kam fjalën edhe për vendet themeluese, më besoni.”
Në një intervistë me mua në dhjetor të vitit 2022, ai tha se pranimi në BE nuk është diçka që mund të bëhet duke mashtruar, duke akuzuar Greqinë se e bëri këtë, kur iu bashkua bllokut në vitin 1981.
Burimi: freepik.com
Andi Hoxha, ligjërues i drejtësisë në University College London dhe ekspert i integrimit në BE, gjithashtu mendon se kjo ka ndikuar në rënien e besimit.
“BE-ja predikon dhe këshillon diçka tjetër për Ballkanin Perëndimor, duke dështuar të ndjekë këshillat e saj. Për shembull, me të drejtë bën thirrje për të luftuar korrupsionin dhe për t’i bërë institucionet e Ballkanit Perëndimor më transparente, por në të njëjtën kohë, disa zyrtarë të BE-së përfshihen dhe kapen në flagrancë duke u përfshirë në korrupsion, siç shihet në skandalin ‘Qatargate’”, tha ai.
“Kështu, qytetarët e Ballkanit Perëndimor besojnë se disa institucione të BE-së sillen njësoj si ato të Ballkanit, të cilat dikur konsideroheshin si standarde ari”. Në lidhje me një pyetje që postova në mediat e mia sociale, një përdorues më tha: “Shpresoj që të mos anëtarësohet kurrë, sepse siç është BE-ja sot, nuk do të përbënte asnjë përmirësim.”
Ajri i ngrohtë
Por nuk është vetëm retorika politike ajo që po çon në zhgënjimin e publikut. Gjuha e përdorur nga zyrtarët e BE-së është duke ndikuar në durimin e njerëzve.
Në vitin 2022, Presidenti i Këshillit Evropian Charles Michel kishte shkruar në Twitter: “Ballkani Perëndimor është një prioritet strategjik për BE-në. Jemi plotësisht të përkushtuar ndaj perspektivës europiane të rajonit. Ne e mirëpresim fokusin e qeverisë suaj në zbatimin e reformave dhe trajtimin e çështjeve si sundimi i ligjit, reformat në drejtësi dhe lufta kundër korrupsionit.”
Presidentja e Komisionit Ursula von der Leyen gjithashtu ka një repertor të mirë të deklaratave të ngjashme.
“…bashkëpunimi i qëndrueshëm ndërmjet Shqipërisë dhe Bashkimit Evropian dhe të së ardhmes sonë të përbashkët. Kemi parë të ardhmen. Ne i kemi parë fëmijët, djemtë dhe vajzat. Dhe më lejoni të jem shumë i qartë, e ardhmja e Shqipërisë është në Bashkimin Evropian. Ne jemi miq dhe partnerë.”
Fjalë të tilla si “përkushtim”, “bashkëpunim” dhe “prioritet strategjik” shpalosen në çdo konferencë shtypi, deklaratë dhe takim publik në lidhje me Shqipërinë dhe BE-në dhe njerëzit janë lodhur duke i dëgjuar ato.
Hoxha tha se “Njerëzit kanë humbur besimin në deklarata të tilla prej kohësh, pasi ‘angazhimi’ është i pakuptimtë nëse nuk shoqërohet me një afat konkret se kur dhe si do të bëhet integrimi.”
Ai shton se nuk mjafton më të thuash “Shqipëria “i takon BE-së” sepse është pjesë e strukturës kulturore dhe gjeopolitike të BE-së, etj., sesa një plan më i detajuar se si mund të ndodhë integrimi”.
“Si rezultat, mungesa e një afati kohor të qartë për integrimin e Shqipërisë dhe pjesës tjetër të Ballkanit Perëndimor do të shërbejë vetëm për të gërryer besimin e publikut te BE-ja dhe institucionet e saj”, shtoi ai.
Plotësimi i kushteve
Një pjesë e popullsisë argumentojnë gjithashtu se Shqipëria është larg përmbushjes së kërkesave të anëtarësimit dhe akuzojnë BE-në për neglizhencën rreth problemeve me sundimin e ligjit, median dhe korrupsionin në dobi të qeverisë.
Vincent Van Gerven Oei, një botues dhe analist politik tha: “Besimi në institucionet e BE-së po dështon sepse procesi i anëtarësimit nga vetë natyra e tij forcon pushtetin ekzekutiv dhe nëse ata që janë në pushtet perceptohen si të korruptuar, që në Shqipëri reflektohet nga indekset e korrupsionit në rënie të vazhdueshme dhe nga perceptimi i përhapur publik për korrupsionin në qeveri. Nëse Komisioni Europian, i cili në mendjen e publikut është i pandashëm nga Bashkimi Europian, perceptohet se po e përforcon pikërisht atë që është e korruptuar, sigurisht që besimi do të pësojë rënie”.
Ai shtoi se beson se ka një farë përkushtimi ndaj integrimit, por është e qartë se BE-ja “nuk e ka idenë” nëse dëshiron të zgjerohet, apo si mund të duket e ardhmja e saj.
Kjo, tha ai, është dëshmuar përmes miratimit të shpejtë të statusit të Ukrainës si vend kandidat, mënyrës se si ajo po “udhëheq” dialogun Kosovë-Serbi dhe qasjen e saj ndaj shpërbërjes së Bosnjës dhe Hercegovinës.
E kombinuar me “paqartësinë ndaj qeverisë shqiptare” kjo do të thotë se “nëse nuk zgjidhen këto çështje, ata do të vazhdojnë të humbasin kredibilitetin. Ky është një proces që ka vazhduar gjatë dekadës së fundit, nuk është diçka e re.” Dimitar Bechev, një studiues vizitor në Carnegie Europe shkroi se “procesi i zgjerimit të BE-së është larg nga të qenit i besueshëm” pasi anëtari i fundit u pranua në vitin 2013.
Një sondazh i shpejtë dhe jozyrtar në llogaritë e mia në mediat sociale zbuloi se shumë njerëz nuk janë të bindur që BE-ja, madje dëshiron që Shqipëria të anëtarësohet.
“BE-ja as që dëshiron që Shqipëria të jetë pjesë e tyre. BE-së i intereson vetëm Serbia. Shqipëria do të jetë anëtare e BE-së, kur Turqia të mbajë presidencën e BE-së,” tha një përdorues. Një tjetër shpjegoi, “njerëzit janë lodhur duke dëgjuar fjalë boshe nga Brukseli, ndërsa jeta në Shqipëri po bëhet më e vështirë dhe mijëra njerëz largohen çdo vit”.
Rreth 1.4 milionë njerëz janë larguar nga Shqipëria që nga rënia e komunizmit në vitin 1991, me 700,000 të emigruar vitin e fundit dhe një rekord 36,000 kryesisht të rinj që kanë lëvizur vetëm në vitin 2022. Ky eksod mund t’i atribuohet shumë faktorëve, por, me gjasë, një ndikim ka edhe mungesa e një perspektive të qartë evropiane.
Në Shqipëri nuk është ndikimi i jashtëm dhe dezinformimi nga Rusia apo aktorë të tjerë malinj për të cilat duhet të shqetësohet BE-ja, por është politika, strategjia dhe retorika e vetë ekzekutivit.
Teksti është pjesë e iniciativës “Histori nga rajoni” që zbatohet nga Res Publica dhe Instituti për Studime të Komunikimit nga Maqedonia, në bashkëpunim me partnerët nga Mali i Zi (PCNEN), Kosova (Sbunker), Serbia (Autonomija), Shqipëria (Exit), dhe Bosnja dhe Hercegovina (Analiziraj.ba), në kuadër të projektit “Përdorimi i gazetarisë së bazuar në fakte për të rritur ndërgjegjësimin dhe për të luftuar dezinformimin në hapësirën mediatike në Maqedoninë e Veriut” me mbështetjen e Ambasadës Britanike në Shkup.
