Rast tenzija na terenu proporcionalan je rastu dezinformacija - ovako bi ukratko mogla da se opiše svaka kriza na severu Kosova. Ovu formulu koriste i srpski i kosovski mediji.
Ipak, problem sa dezinformacijama koje se tiču srpske zajednice na Kosovu jeste što one pre svega dezinformišu većinsku zajednicu. To posledično utiče na rast nepoverenja i međuetničke tenzije.
Dezinformacije koje se tiču ili utičku na srpsku zajednicu na Kosovu šire se na tri fronta - od strane političkih predstavnika; na društvenim mrežama i u medijima.
Visoki politički predstavnici - kako se ne gradi poverenje
Kada govorimo o političkim predstavnicima na Kosovu, nažalost, kao i u Srbiji, dezinformišu oni najviši.
Jedan od najupečatljivijih primera je onaj kada je kosovski premijer, Aljbin Kurti, sredinom maja, izneo statistiku koja je, kako on to veruje, potvrđuje da etničkih napada na Kosovu nema.
“Zvanična policijska statistika pokazuje da je od 21. do 24. godine u 🇽🇰 bilo ukupno 86 ubistava: 81 Albanac, 3 Srbina i 2 druge nacionalnosti. 3 Srbina su ubijena '22; 2 u opštini Severna Mitrovica i jedan u Gračanici. Za sva 3 ubistva postoje samo osumnjičeni Srbi” – glasila je prva poruka iz Tvita kosovskog premijera.
Međutim, njegova statistika forkusirala se na broj ubijenih Srba na Kosovu u slučajevima porodičnog nasilja. Slučajno ili ne, ispustio je da uopšte pomene etnički motivisane incidente.
Da li oni postoje? Da, tako kaže i statistika Kosovske policije.
Prema podacima Kosovske policije 2021. zabeleženo je 14 međuetničkih incidenata, a 2022. – 11. od početka 2023. do novembar iste godine zabeleženo je 13 etnički motivisanih napada – podaci su do kojih sam došla u svom ranijem tekstu.
Društvene mreže – mesto dezinformisanja i širenja straha
Kada govorimo o društvenim mrežama, Srbima na Kosovu dostupne su sve društvene mreže, a posebno su popularni Telgram kanali. Nažalost, pojedini su plodno tlo za širenje dezinformacija, ali i straha.
Najskoriji primer je od 23. juna. ove godine.
Na telegram kanalu “Koridor” objavljena je poruka da Albanci planiraju otvaranje glavnog mitrovičkog mosta.
“Pozivamo sve Srbe, posebno građane Kosovske Mitrovie da se okupe kod glavnog mosta na Ibru, u 10.30!!" – glasio je deo poruke. Širenju dezinformacija doprinela je i poruka koju su zaposleni u srpskim institucijama u Mitrovici dobili od nadređenih da tokom dana “budu u pripravnosti”.
Nakon poruke na pomenutom Telegram kanalu, provela sam više sati u blizini glavnog mosta, utvrdivši da nije bilo nikakvih naznaka za otvaranje mosta.
I tome sam pisala u svom ranijem tekstu.
Treba napomenuti da se dezinformacije šire i među albanskim korisnicima društvenih mreža, a da je to posebno vidljivo na Tviteru.primer I, primer II).
(Ne)Mediji
Tokom monitoringa medija od decembra 2023. do kraja maja 2024., koji sam vršila, kroz projekat koji je sprovodio Kontakt Plus i Alternativna, a koji je finansirala CFI, obuhvativši tabloide i prorežimske medije u Srbiji i medije koji izveštavaju na albanskom jeziku na Kosovu, uočili smo trend - srpski tabloidi i prorežemski mediji temu Kosova koriste za skretanje pažnje sa neprijatnih tema za srpsku vlast, te za širenje straha i negativnog narativa o kosovskim vlastima.
Informer, Sputnik Srbija, Srpski telegraf, Alo, Republika, Novosti, Politika, Srbija danas, B92 dhe Happy, janë disa nga tabloidet dhe mediat proqeveritare serbe të përfshira në “Listën e Kuqe” të dy iniciativave që i luftojnë lajmet e rreme në Serbi: Raskrikavanja dhe Fakenews tragača
Ove inicijative se svakodnevno bave lažnim vestima i dezinformacijama i jasno upućuju na ono što prorežimski mediji i tabloidi čine u medijskoj sferi.
Situacija je, međutim, na Kosovu drugačija.
Inicijative za raskrinkavanje lažnih vesti i dezinformacija u srpskoj zajednici ima zahvaljujući podršci međunarodnih donatora. Međutim, većina inicijativa se sporadično bavi dezinformacijama, odnosno ne na dnevnom nivou. Jedna od inicijativa koja je to, ipak, činila bila je koju je predvodio Kontkat Plus, na projektu u saradnji sa Alternativnom. Ova inicijativa je takođe bila specifična po tome što je pratila vesti u vezi sa Kosovom, a od interesa za srpsku zajednicu na Kosovu.
Tim novinara radio je na dnevnom nivou na raskrinkavanju dezinformacija. Raskrinkano je preko 90 dezinformacija u roku od 6 meseci, što dovodi do toga da se najmanje svakog drugog dana objavi bar po jedna dezinformacija koja se tiče Kosova ili srpske zajednice na Kosovu. (Podsećam, pratili smo prorežimske medije i tabloide u Srbiji i medije koji izveštavaju na albanskom jeziku na Kosovu).
Sa druge strane, došli smo do još razočaravajućih podataka.
Dezinformacije koje se tiču srpske zajednice na Kosovu i koje mogu da utiču na međuetničke odnose između Srba i Albanaca su zastrašujuće. Nažalost, u tome direktno učestvuju pojedini mediji koji izveštavaju na albanskom jeziku.
Primeri
Portal Radio-televizije Kosova obajvio je 17. Marta tekst o Martovskom nasilju. Uprkos kritikama na račun RTK u međunarodnim izveštajima o tome da je zapaljivo i pozivajući se na neproverene tvrdnje izveštavao pred Martovsko nasilje 2004., zbog čega se i smatra jednim od uzroka ovog nasilja, RTK je i na dan Martovskog nasilja, ove godine - objavio kontroverzan, manipulativan, neprofesionalan, pristrasan i nepotpun tekst. Javnost je potpuno netačno izvestio o uzrocima i posledicama ovog nasilja. O tome sam pisala u ranijem tekstu.
Indeksonline, sredinom februara, objavio je tekst sa naslovom “Ekskluzivno/Sumnja se da su srpske snage ušle na teritoriju Kosova, građanin kaže da su u njih uperili pištolj“. KFOR je demantovao ove navode. Demanti je stigao i od Kosovske policije.
Treći primer je i najekstremniji.
„Srpske tajne službe planiraju terorističke napade na Srbe na Kosovu“ – glasio je šokantan i dramatičan naslov teksta gencije Kosovapress od 5. januara ove godine.
Istog dana na društvenoj mreži „X“, kako sebe predstavlja, ekspert za bezbednost, Agim Musljiu, objavio je identične tvrdnje. Navodni napad sprema srpski predsednik Aleksandar Vučić, a srpski patrijarh Porfirije vrši „duhovne pripreme“ na terenu.
Tvrdnje su bile u suprotnosti sa onim što se događalo na terenu, jer se na terenu srpski patrijarh u Pećkoj patrijaršiji sastao sa gradonačelnikom Peći Gazmendom Muhadžerijem. Poruke srpskog patrijarha na Kosovu bile su u potpunoj suprotnosti sa navodima iz pomenutog medija i tvrdnjama iz Tvita Musljiua. Srpski patrijarh je tada između ostalog poručio da treba “praštati i moliti Boga za mir sa Albancima”.
Zaključak
Postojeće inicijative nisu dovoljne da bismo se izborili sa dezinformacijama. Potrebna je borba na dva fronta – osnaživanje inicijativa za raskrinkavanje dezinforamcija kako bi se u većem obimu bavili dezinformacijama, ali i jačanje profesionalnih i objektivnih medija.
Portretisanje druge strane kao neprijatelja i glavnog krivca za probleme u društvu je način na koji političke elite skidaju odgovornost sa sebe i manipulišu javnim mnjenjem. Lakše je proširiti jaz između onih koji pokušavaju da grade suživot, nastao ratom, nego hrabrim koracima ka pomirenju. Pojedini neprofesionalni mediji, nažalost, učestvuju u tome i direktno utiču na porast međunacionalnog nepoverenja i tenzija.
Ky artikull u përgatit nga Sbunker, si pjesë e projektit “Fuqizimi i qëndrueshmërisë së komunitetit kundër dezinformimit”, mbështetur nga TechSoup Global, në kuadër të Programit për Aktivizmin Digjital.
