Bohemët e harruar të Islamit

Isha i shtrirë mbi pluhur, me shikim drejt diellit afrikan, kur m’u vërsulën shpatat e tyre. Turma qe prej rreth njëqind shpirtash, që të gjithë myslimanë që bërtisnin në një turbullirë zanore. Së pari filluan të m’i presin duart. Pastaj, me të më shqyer këmishën, më shpuan drejt e në gjoks. Sytë m’u kishin mbyllur prej dhimbjes atëherë kur ndjeva thikën që depërtonte fort nëpër fyt. Mendova se do vdisja aty, në atë lagje të varfër të Durbanit, e përkundër paralajmërimeve të afrikanojugorëve të klasës së mesme, unë kisha vendosur që atë mbrëmje të nisesha për të eksploruar.

Vetëm disa minuta më herët, kisha marrë kthesën drejt një turme myslimanësh afrikanë e indianë. E më pas kisha rënë përtokë, i çarë nga shpatat. Kur mbaruan me fytin, një mori duarsh më ngritën prapë lart. I zhytur në gjak, hapa sytë dhe pashë se qe vetëm djersë. As që isha duke rrjedhë gjak, edhe pse për shumë muaj në vazhdim, vijat e skuqura prej goditjeve të shpatave më lanë vraja në lëkurë. Të gjithë po britnin, në ekstazë. Ishte një mrekulli, një shfaqje e besimit dhe fuqisë në të cilin afrikanët me shpatat e tyre ishin shumë mirë të ushtruar. Ata qenë Rifa’is, një vëllazëri e Sufive të klasës së ulët.

Tash kanë mbetur pak prej këtyre Rifa’isëve, por para një shekulli ata ishin mjaftueshëm të numërt për t’i shtyrë udhëtarët që t’i vënin një emër të veçantë. Ata quheshin ‘dervishët ulëritës’, si një duplikatë më e vrazhdë e elegantëve e baletikëve ‘dervishë rrotullues’. Ai emri i fundit mbijetoi si një figurë e të shprehurit atëherë kur ‘dervishët ulëritës’ u harruan. Por ky emër poshtërues fsheh një histori të ngatërresave mes evropianëve dhe myslimanëve që ripërkufizoi islamin që tash e quajmë ‘Sufizëm’. Së bashku, shkollarët europianë dhe reformistët mylimanë vendosën që traditat popullore dhe festive të dërvishëve të tillë nuk ishin Islam i vërtetë, e madje as Sufizëm i vërtetë.

Në Historinë e Persisë (1815), shkruante diplomati i Kompanisë India Lindore, John Malcolm, se Islami i sufive “është ëndërr e shumicës së të paditurve dhe shumicës së të diturve’. Dy shekuj më vonë, epigrami i Malcolmit është një vend i mirë për të menduar për Islamin mistik të njohur si Sufizëm. Në një nivel, ai gjithëpërfshin shumë prej praktikave të religjiozitetit mysliman: ai është një Islam i shenjtëve, mrekullive, pelegrinazhit, dhe paraqitjeve popullore të një karizmë të tillë që e kisha hasur në Durban. Në një nivel tjetër, ai përbëhet nga traktate marramendësisht të ndërlikuara në arabishten filozofike. Ky Sufizëm filozofik fokusohet në doktrina të tilla si ‘tejkalimin’ e vetës së ulët, domethënien e letrave të mistershme e sekrete te Kuranit, si dhe ‘dritën e Muhametit’ që manifestohet në agimin e krijimit prej vet dritës primordiale së Zotit.

Në të njejtën kohë, Sufizmi përmban një traditë jashtëzakonisht të pasur të poezisë së shkruar në arabisht, persisht, urdu e shumë gjuhë të tjera. Perëndimi di shumë pak rreth kësaj letërsie. Kjo mosdije është një humbje, si për myslimanët ashtu edhe për jomyslimanët, sepse një poezi e tillë – si dhe shakatë e kundërshtimi i besimeve ekzistuese – formon një dëshmi letrare historike për një humanitet të përbashkët.

Poezia sufiste gëlon në humor, dije e paturpësi. Poemat narrative të Rumit, Sufinë e shekullit të 13-të, përmbajnë aq shumë aluzione seksuale e imazhe çiltërsisht të pacipa sa që Reynold Alleyne Nicholson, zotëriu nga Cambridge i cili i përktheu ata në fillim të shekullit të 20-të, i recitoi i skuqur ato pjesë në latinisht. Materterae si testiculi essent, ea avunculus esset është, në të folurën më të papërpunuar të Rumit: “Po të kishte tezja bole, do të ishte dajë’. Një tjetër prej tregimeve më të famshme të Rumit përmend seksin me një gomar të majmë. Keto pjesë janë hequr nga antologjitë e poezisë së Rumit sa që u desh entuziazmi i Madonës që t’i shtynte drejt listës së bestsellerëve para disa vjetësh.

Shakatë e pista nuk përshtaten me pështypjet e tashme popullore për Islamin. Kjo është një dëbim i rrezikshëm. Të lësh jashtë historinë e pasur të kësaj avangarde inkurajon keqkuptimin se konzervativët e sotëm kanë ndonjë hise më të madhe të autenticitetit kulturor e fetar kundrejt liberalëve myslimanë të sotëm.

Më të njohura se sa këto tregime të pacipa, në të kaluarën dhe të tashmen, ishin traditat lirike të poezisë sufi, ku poeti si vagabond flet gjuhën e rreptë të demi-monde, duke u shtirur si një pijanec i pastrehë. Me fjalët e poetit mesjetar Jamali Dihlavi, myslimani është kërkuesi që sillet nëpër botë në kërkim të së dashurës të cilën ai dikur e kishte parë shumë shkurtimisht.

Dëgjoji, biri im, tregimet e një ndjekësi tavernash,

Që të mund t’i futesh edhe vetë asaj rruge.

Kushdo që bëhet bandit në rrugën e Zotit

Do t’i kthehet tavernës me të zbardhur dita.

Dihlavi ishte një figure e ngjashme me Arthur Rimbaud, poetin francez të shekulli të 19-të i cili, si Dihlavia, zhytet në thellësitë e vet-mohimit për të gjetur mënyra më të thjeshta e më fizike për të hequr qafe vetveten. Ashtu si shumë Sufi, Rimbaud e përjetësoi humanitetin e tij të torturuar në vargje, para se të largohej drejt perëndimit të diellit dhe të zhdukej në Afrikë.

Ai i ngjan poetëve Sufi edhe në mënyra të tjera: lexuesit e mahnitur bëjnë pelegrinazhe private në varrin e Rimbaud, në shtëpinë e tij në Sharlvil, në Adenin provincial. Megjithatë, me madhësinë e tyre, vizitat e tyre nuk mund të krahasohen me adhurimin që i bëhet varreve të poetëve Sufi të Azisë Jugore nga pelegrinët e shumtë.

Çdo vit, mijëra festivale rreth varreve të të shenjtëve sufi në Indi, Pakistan e Bangladesh demonstrojnë vitalitetin e poezisë Sufiste. Të përhapura në qytete e fshatra, tempujt në të cilët janë varrosur këta shenjtë janë ende qendrore për jetët shpirtërore të miliona myslimanëve. Duart dhe ritualet i kanë të hapura për njerëzit e të gjitha prapavijave fetare; si rezultat, tempujt Sufi në Indi ende luajnë një rol të rëndësishëm në jetën fetare të shumë Hinduve dhe Sikhëve. Vepra e Baba Faridit të madh, një poet Sufi i shek. 13-të nga Panxhabi, e ilustron poashtu këtë histori të gjatë të bashkëjetesës fetare, sa që poemat e tij formojnë pjesët më të vjetra të Shkrimeve të Shenjta Sikhe.

Poemat e Faridit recitohen akoma në tempujt Sikhë në të gjithë botën. Në njërin prej vargjeve nga Adi Granth (shkrimi i shenjtë ose ‘Libri i Parë’ i Sikhizmit), Faridi deklaron në një panxhabi të moçëm e të shtëpisë:

Ap li-ay lar la-ay dar darves say.

Përkthimi: Ata që janë të lidhur për litarin e së Vërtetës janë endacakë të vërtetë në pragun e derës.

Kërkuesi i së Vërtetës duhet të bëhet një lypsar endacak. Fjala që Faridi përdor është darves, apo ‘dervish’ – fjalpërfjalë, endacak që shkon derë më derë. Lexoni edhe njëherë atë rresht aliterativ të panxhabit: Ap li-ay lar la-ay dar darves say. E ka një ritëm të thjeshtë të repeticionit, thirrja e lypsarit të dashurisë qe endet nga një shtëpi në tjetrën.

Atë që filozofi gjerman Max Weber e kishte përshkruar si çmagjepsje me botën, zhvlerësimi që moderniteti i bën të mbinatyrshmes e magjikes, nuk i ka bërë mirë këtyre lypsarëve, këtyre rapsodëve mistikë, e posaçërisht atyre myslimanëve të shtresës së mesme. Sido që të jetë, vendet e tyre të pelegrinazhit tërheqin masa të mëdha, sidomos mes popullatave të të varfërve e të të paarsimuarve. Kjo është arsyeja pse fundamentalistët, qofshin Talibanë nga Pakistani, qeveri e Arabisë Saudite apo ISIS, kanë shkatërruar aq shumë tempuj Sufi dhe vende të pelegrinazhit. Poezia që këndohet në ato vende e lartëson dhe përparon një Islam që hedh poshtë pushtetin politik, një Islam i papërputhshëm me ambiciet e fundamentalizmit fetar. Ky Islam është antitezë e Islamit politik, që e sheh pushtetin politik si themel të fesë. Edhe pse jo të gjitha format e Islamit Sufi janë jo-politike, Sufizmi i dervishëve hoqi dorë nga pushteti politik si pengesë më domethënëse në rrugën e gjatë drejt së dashurës së tyre hyjnore. Kjo është një frymë e Islamit që është ende mjaft e gjallë.

Unë kam marrë pjesë në festivalet e tempujve që nga Maroku në Pakistan ku qindra njerëz mblidhen për të dëgjuar poezinë e kënduar Sufi deri kur audienca të shkrihet në lot. Këto koncerte quhen layla në arabisht dhe mahfil-i sama në persisht. Ato janë vazhdim i zakonit të vjetër Sufi që përmes muzikës të arrihet bashkimi ekstatik me Zotin. Një storie tregon si një Sufi mesjetar Indian dëgjoi të këndohen në një koncert në Delhi këto vargje:

Har qawm-ra ast rahi dini va qiblagahi

Man qibla rast kardam bar samt-I kaj kulahi

–

Secili popull e ka një rrugë, një fe e një vend për t’u falur,

Kurse unë, unë i lutem bukurisë me kësulë të pjerrët.

Ky është një imazh ndjellës, kaj kulahi, apo ‘kësula e pjerrët’: shumë lehtë mund të paramendohet si ndonjë reklamë e Chanelit. Kur i dëgjoi një Sufi i Delhit të vjetër këta rreshta, ai ra në një gjendje të dalldisë për të dashurën e tij, pastaj u plandos dhe vdiq nga sulmi në zemër. Në koncertet Sufi në Indi e Pakistan, unë kam parë shumë skena të një ekstaze të tillë, ku dëgjuesit ngriteshin e vallëzonin ndër lot, si të çmendur.

Në një poemë persiane shumë të dashur për këngëtarët qawwali të ditëve të sotme, poeti i shekullit 14të Amir Khusrow vendoste dashurinë përmbi dogmën fetare:

Kafir-i ‘ishqam musalmani ma-ra dar kar nist

Har rag-i man tar gashta hajat-i zunnar nist;

Az sar-i balin-i man bar khiz ay nadan tabib

Dardmand-i ‘ishq-ra daru bajuz didar nist.

–

Unë jam i pafeu i dashurisë; besimi i myslimaënve mua s’më bën punë.

Venat i kam të tendosura si telat; rripi i shenjtë i Hinduve s’më duhet gjë.

Largohu pra prej shtratit tim të sëmurë, ti mjek budalla:

Për ata që vuajnë nga dashuria, i vetmi ilaç është me e pa të dashurin.

Popullariteti i vazhdueshëm i poezisë së Khusrawit është vetëm një shembull për vazhdimësinë e traditave klasike të Islamit Sufi në festivalet dhe performancat e sotme. Profeti Muhamet kapi të njetën shkrirje të së ndjeshmes dhe mistikes kur thoshte: ‘nga bota jote, të dashura për mua janë gratë dhe parfumi, e freskia e syve të mi është në lutje.’

Për një kohë të gjatë, shkollarët europianë e kanë pasur të vështirë të shohin këtë vazhdimësi të ndikimit sufist. Arthur Arberry, një profesor i arabishtës me ndikim i shek. të 20-të në Universitetin e Kejmbrixhit, në vend të kësaj pa vetëm degjenerim. ‘Ishte e pashmangshme, me t’u lidhur legjendat e mrekullive me emrat e mistikëve të mëdhenj,’ shkruante Arberry në Sufizmi [Sufism] (1950), që masat naïve të duartrokasin mashtrimin më shumë se sa devotshmërinë e vërtetë.’ Të njohurit e vazhdimësisë së poezisë dhe filozofisë madhështore të sufistëve të vjetër mund ta minonte autoritetin e kolonializmit europian. Në vend të kësaj, Arberry vuri theksin te dekadenca në të cilën kishte rënë si Islami në përgjithësi ashtu edhe Sufizmi në veçanti. ‘Kulti i të shenjtëve,’ vazhdoi ai, ‘promovonte injorancën e bestytninë, dhe sharlatinizmin e turbulluar me spekulime kryelarta.’

‘Orientalistët’ imperialistë sikurse Arberry, gabonin kur vënin vijën mes myslimanëve të mëdhenj që kishin vdekur dhe të gjallëve dekadentë, mes një kulture të lartë Islame fragjile e të rënë, dhe botën e errët të Lumpenproletariatit myslimanë. Ndikimi i orientalistëve ishte aq i fortë sa që ata e formësuan mënyrën se si myslimanët do ta shohin historinë e tyre. Myslimanët e arsimuar u mësuan që të përçmojnë Islamin ‘dekadent’ të shtresave të ulëta. Por në lagjet e varfëra urbane përreth botës myslimane, poezia sufiste lexohet ende. Meqë ka pak gjasa që ata të flasin anglisht, dhe shumë pak gjasa që të intervistohen nga gazetarë të huaj, perëndimorët nuk është se dëgjojnë shpesh për multitudat për të cilat Islami është poezi sufiste.

Epoka e Perandorisë, dominimi kolonial i Europës Perëndimore ndaj një pjese të madhe të botës myslimane, luajti rol formativ në qëndrimet e myslimanëve ashtu edhe të jo-myslimanëve ndaj Islamit Sufi. Ashtu si orientalistët nga Oksbrixh, islamistët politikë përçmojnë praktikat fetare të myslimanëve të rëndomtë që jetojnë në Azi dhe Afrikë si dekadente dhe të korruptuara. Perandoria është poashtu prapa termeve me të cilët tash e adresojmë Islamin mistik. Fjalët më të përdorura me të cilat Sufitë njiheshin në gjuhët e tyre ishin faqir dhe darvish. Që të dyja nënkuptojnë: lypsar.

Shënimet e udhëtarëve evropianë për Indinë dhe Iranin gjatë Epokës së Perandorisë përshkruajnë fakirët dhe dervishët si endacakë të fëlliqur dhe të varur nga opiumi; njerëz të rrugës. Në fund të shek. 19-të, reformuesit myslimanë e morën afër zemrës këtë kritikë kolonialiste. Ata fajësuan fakirët dhe dervishët – me fjalë të tjera, Sufistët – jo vetëm për dekadencën e supozuar të Islamit, por gjithashtu për humbjen e pushtetit ekonomik e politik të botës myslimane. Reputacioni i varfër i cili iu mvesh sufistëvce nga orientalistët, i kontribuoi margjinalizimit të tyre në pasqyrimin perëndimor të Islamit. Ky margjinalizim e bën shumë më të lehtë për fundamentalistët që të portretizojnë vetveten si zëdhënës të Islamit autentik. Sido që të jetë, Islami pa Sufizëm është si filozofia frënge pa ekzistencializëm, ose poezia franceze pa Rimbaud.

Thënë më pragmatikishit, dervishët ishin udhëheqës antikolonialë potencialisht të rrezikshëm. Në luftën Mahdiste (1881-99), Muhammad Ahmad bin Abd Allah, një udhëheq sufi sudanez, udhëhoqi ushtrinë e tij të dervishëve kundër trupave të Gjeneralit Gordon në Sudan. Në vitet që pasuan, ‘dervish’ në Perëndim u bë simbol i fanatizmit dhe i dekadencës.

Së fundmi në Bodleian Library në Oksford, e gjeta  “Marshi për në Kartum dhe rënia e Ombdurmanit [The March to Khartoum and the Fall of Omdurman]”, 1898, një fletushkë e shkurtër e poemave të ushtarit Henry Surtees që i dedikohet ‘Gjeneralit Gordon dhe Burrave që ranë gjatë Fushatës së Sudanit’. Poemat e ushtarit Surtees e bëjnë të qartë potencialin politik të gjuhës shpirtërore:

Ne i harrojmë marshimet e mundimshme

Në të cilat u nisëm çdo ditë.

Deshëm ta bëjmë dervishin

Që për gabimet e kaluara të paguajë mirë.

Ose:

Djaloshi mblodhi kurajon,

Dhe provoi edhe njëherë;

Dhe më pak se për një minutë,

E pa dervishin të vdiste.

Të spikatura në fund të fletushkës së Ushtarit Surtees janë statistikat e vdekshmërisë, indikacione të qarta për brutalitetin e perandorisë:

Totali i të vrarëve dhe të plagosurve: ana Anglo-egjiptiane – 50 të vrarë, 342 të plagosur.

Ana e Dervishëve – Rreth 11000 të vrarë, rreth 16000 të plagosur.

Një prej rezultateve më të çuditshme të humbjes së Mahdi ishin të gjitha sendet personale të dervishëve të cilat ushtarët britanikë i morën nga Sudani si trofe të luftës. Në faqet e fundit të kujtimeve të tij të pabotuara, Gjenerali Sir Archibald Hunter bëri dy lista të gjata të trofeve të cilat i kishte mbledhur. Sot, këto plaçka të luftës ofrojnë një arkivë materiale unike të kulturës sufiste afrikane. Vështirë se do të gjeni artefakte të tilla në koleksionet e muzeve të ‘Artit Islamik’ që prej Parisit e në Doha, duke qenë se këto janë të financuara nga sauditët dhe shtetet e tjera përreth: sauditët nuk mendojnë se objekte të tilla përfaqësojnë ‘Islamin e vërtetë’. Të shpërndara deri më sot nëpër baraka regjimenti dhe shtëpi madhështore reth Britanisë, guna të lyera me ngjyra të ndezura dhe flamurë lufte të sjellë nga Sudani japin një qasje të jashtëzakonshme si në artistllëkun ashtu edhe ndikimin e dervishëve antikolonialë. Një cohë kominoshe e tillë është në ekspozim në dhomat e çajit të turistëve në qytetin Kostuold në Banjat Çeltenham. Ky është një vend i përshtatshëm, sikur të ishte një i tillë, për trofetë e një brigadieri të moçëm, por një vend dëshpërimisht i margjinalizuar për një mantel dervishi.

Me rrobat e tyre me mozaikë lara-lara, dervishët më pak luftarakë e më tipikë – ‘ata të cilët i kanë zemrat e thyera’, siç e quajnë shpesh veten – japin një pamje të bukur. Duke udhëtuar përmes Indisë veriore në shekullin e 19të, misionari Peshkopi Reginald Heber ndeshi disa figura të tilla. “Dy dervishë, figura të çuditshme antike, në veshje me mozaikë lara-lara, me kuleta të mëdha… i moçmi, një plak i nderuar… ngriti dorën me shumë dinjitet dhe u lut për mua.’ Me raste, gjatë udhëtimeve  përmes Iranit, Pakistanit dhe Azisë qendrore, unë kam takuar lypsarë sufi që ende vishen me kostume tradicionale.

Para njëqind vjetësh, mund të shiheshin shumë prej tyre. Në fillim të shekullit të 20-të, një prej eksploruesve më të njohur anglez, e paepura Ella Sykes, i shihte ata rregullisht përderisa jetonte në Kashgar në atë që tash është Kinë Perëndimore. Sykes përshkruante se si njerëzit pritnin dervishët të vijnë duke kënduar këngë të reja, që i kishin mësuar rrugës. Ajo gjithashtu ka lënë një prej përshkrimeve më të bukura të dervishëve në Iran: ‘Ata janë figura me pamje të mrekullueshme,’ shkruante ajo, ‘në rroba të bardha jo aq të pastra, me lëkura leopardi mbi shpatulla në të cilat shtrihen flokët e tyre të pakrehura nën kësulat e tyre prej shajaku, shpesh të qëndisura me tekste. Ndonjëherë ata mbajnë sahana lypsarësh, të gdhendura bukur, dhe shkojnë vend më vend duke parashikuar dorën e fatit, duke shpërndarë hajmali e ilaçe dashurie.’ Dervishë të tillë meritojnë një vend në historinë e islamit.

Por sado të vlefshme të jenë artefaktet e udhëpërshkrimet e tilla, mënyra më vitale për t’u ndeshur me Sufizmin është poezia. Poeti më i madh sufi është indiani Mirza Ghalib, me gjasë poashtu njëri prej poetëve më të mëdhenj Urdu. Në poezinë e tij, impulset më të thella humaniste dhe shpirtërore gjejnë shprehjen më mbresëlënëse. Për shembull, duke shkruar për parajsën, Ghalibi e përqesh, duke e dyshuar dhe duke shpresuar për të. Kështu:

Duke e përqeshur,

Pse të ma ndiej për të shkuar në Parajsë,

Po të mos ishte për verën e kuqe dhe erën e miskut?

Duke dyshuar,

Unë e di të vërtetën, por le të jetë si të jetë,

Ëndrra e parajsës më mbron prej ankthit.

Duke shpresuar,

Shumë bukur ajo që thonë për parajsën –

Krejt çka më intereson është që Zoti t’më lë të brenda që ta ndriçoj.

Edhe pse provoi që të ngritej mbi poezinë e tij, Ghalibi nuk mundi që t’i shmangej botës së politikës dhe perandorisë. Më 1842, pensioni i tij i vogël nuk i mjaftonte për të mbijetuar. Përkundër famës së tij, ai kërkoi një vend pune në Delhi College, i cili qe themeluar nga administrata britanike në Indi. Mori ftesë për intervistë. Kur arriti në kolegj, Ghalibi e priti intervistuesin që të dilte jashtë e ta përshendeste, siç do të bënte secili zotëri Mughal. Por askush nuk doli. Zakoni e donte që Ghalibi do të përshendeste vet edhe lypsarin më të përulur që do t’i trokiste në derë, kështu që ai u prek rëndë nga ky ofendim. Intervistuesi i tij, Sir James Thomason, më vonë do të kërkonte falje për këtë keqkuptim kulturor, duke shpjeguar se, meqë ky kishte qenë një takim zyrtar e jo personal, zakoni britanik e donte që Ghalibi të shkonte te Thomasoni, si çdo i intervistuar.

Përgjatë viteve të fundit të Ghalibit, pas kryengritjes indiane të vitit 1857 kundër Kompanisë East India, trupat britanike dhe sikhe rrënuan kryeqytetin e vjetër të perandorëve Mughal. Siç përkujton Ghalibi në letrat e tij në Urdu, kushtet e përditshme në të cilat jetonte u bënë gati të padurueshme. Por, megjithatë, ai nuk e kishte humbur sensin e humorit për të cilin ishte i njohur. Duke cituar komentet e një shoku lidhur me një prej poemave të tij, Ghalibi shkruante me vetë-përqeshje:

I gjithë ky marifet Sufi, Ghalib! Dhe tërë këto interpretime që iu bën teorive të tij!

Do të të kishim marrë për shenjtë – po të mos ishe kaq pijanec.

Si shumë dervishë para tij, Ghalibi vdiq trokë më 1869. Si me poemat e tij që ende këndohen në varret e të shenjtëve sufi që nga Pakistani në Egjipt, vargjet e tij flasin për një jetë të dilemave të zakonshme të njohura për çdokë në botë. Një poezi e tillë shëmbëllen frymën humoristike dhe elokuente të Islamit që ka ndjekës të devotshëm që nga Manila deri në Marakesh. S’kanë mbetur shumë prej atyre Rifa’isëve të trazuar të cilën bënë një mrekulli me mua në Durban. Por poezia e sufistëve vazhdon të recitohet.

________

Nile Green është profesor i historisë në Universtetin e Kalifornisë në Los Anxheles. Libri i tij i fundit është Dashuria e të Huajve: Çfarë mësuan gjashtë studentë myslimanë në Londrën e Jane Austenit [The Love of Strangers: What Six Muslim Students Learned in Jane Austen’s London] (2016)

Artikulli original

Përktheu: Bardhi Bakija