Matoshi iu përgjigj me nji ‘kundërpërgjigje’ replikës teme “Hem i çliruem, hem rob” që e pata shkru si reagim ndaj shkrimit të tij “Revolucionari Albin vs Revizionisti Kurti”.
Le të fillojmë me titullin: kundërpërgjigjen e vet Matoshi e titullon “Dhetë argumente kundra shkrimit biologjistik “hem (…) hem””. Vini re ironizimin që ban Matoshi me titullin e shkrimit tem. Nuk asht e rastësishme që ‘robi’ e i ‘çliruemi’ kthehen e bahen pika. Ndërsa “hem (…) hem” me tre pika ndërmjet që s’lexohen, tingëllon gati si nji lopë tue hangër bar.
Matoshi, si argument të parë, fillon me folë për gjuhën. Tue qenë se un kam shkrujtë në gegnishte, aj thotë se “(p)orse, Zoja Prishtina e mohon me gjasë gjuhën e unisueme kombëtare si kërrthizë të kombit unik shqiptar”. Matoshi e din shum mirë kuptimin e gjuhës së “unisueme”, edhe pastaj kuptimin e gjuhës standarde shqipe të vitit 1972. Matoshi e njeh kontekstin politiko-historik të këtij standardi. Por, aj, në këtë rast, këtë kontekst nuk e merr në konsideratë dhe kjo asht e vetmja mënyrë që mundet pastaj me ardhë në konkludimin e cituem ma nalt. Por, qe nji sqarim për Matoshin. Që nji gjuhë e unisueme, nji standard gjuhësor, i jep kuptim identitetit të përbashkët kombtar, si nji identitet ‘unik’, nuk don me thanë që dialektet e ndryshme gjuhësore të nji gjuhe ia mohojnë këtë identitet kombit.
Ekziston nji standard politik gjuhësor i drejtshkrimit, që ka përjashtu nji standard tjetër paraprak, thuej se krejtësisht, dhe kësisoji, ky standard i ri, që do të duhej të ishte unifikues, asht ba përjashtues. Pra, shih ironinë, standardi që do të duhej të unifikonte identitetin kombëtar, e ka përça ate. E, meqenëse un s’kam vullnet me pritë deri sa t’i teket – në iu tektë ndonjëherë – ndonji akademie shkencore shqiptare m’ia nisë me u marrë me punë të standardit të gjuhës shqipe, me synimin me e ba unifikues, un do të baj çka asht e mundshme me e unifiku gjuhën shqipe krye më vete. E ajo çka asht e mundshme asht me e folë e me shkru gegnishten si pjesë të pandashme të gjuhës shqipe. Ndoshta, tue vazhdu me folë e tue vazhdu me shkru, bahet edhe normë. Un, e vetme, s’do të kisha qenë mjaft. Por, për fat të mirë, un s’jam e vetme. Me më pyetë mue, un nuk thom se shkruej gegnisht, as se flas gegnisht. Un shkruej e flas shqip. E, për aq sa vlen, nuk kam taku hala asnji shqiptar që nuk më kupton kur flas e kur shkruej. Kaq sa i përket argumentit të gjuhës. Ndoshta ia vlen m’ia përkujtu z. Matoshi që ka komb, edhe atë në Europë, që ka dy gjuhë standarde dhe ende asht dhe quhet nji komb. Fjala vjen, kombi novergjez.
Matoshi flet për mosnjohje të terminologjisë sociologjike, që nuk po të bajka analfabet. Me këte, si duket, po don me më thanë që un s’po i njihsha termat ‘komb’ dhe ‘etni’. Ama, kjo s’po më bajka analfabete. E falënderoj për miratimin që s’qenkam analfabete. Këte e thotë si referencë ndaj reagimit tem, ku thom që asht lehtë m’e ndërtu nji imazh njeriu si injorant, kur një i tillë të duhet apriori, sepse nëse i thu që ti nuk e din as çka asht kombi e ban veten me u dukë ma i mençëm.
Matoshit, ndoshta edhe pa hile, i duket që un ia mvesh atë konstrukt ku aj ndërton imazhin e budallëve që s’e dijnë çka asht kombi, por Matoshi le ta mësojë, pra, që kur publikisht i adresohesh njerëzve me nji shkrim dhe u flet me epërsi, për mos e thanë me arrogancë, tue i trajtu si të padijshëm, dmth., që s’po e dijkan dallimin mes kombit e etnisë, dashte s’dashte je tue thanë që njerëzit janë budallë. Sepse, jo, nuk ke nevojë me qenë sociolog, për me e dijtë kuptimin e fjalëve ‘komb’, ‘etni’, etj. Aq ma shum që këta terma, nuk janë terma përshkrues, por koncepte që lejojnë ma shum se nji interpretim, qoftë edhe nëse njani prej interpretimeve asht i Stalinit, për të cilin Matoshi konkludon që un e paskam në mbamendje, ndërsa e vërteta asht që un kurrë lexu s’e kam. Por, kjo sdo me thanë që s’kam lexu për Stalinin (në tekste shkollore; e ma vonë pak prej Kotkinit), sa për me e kuptu pse Matoshi ma gjuen në prehën Stalinin.
Nuk asht e rastësishmne që Matoshi citon shkencëtarë e filozofë që e konfirmojnë teorinë e tij, por kur asht fjala me citu mendime të kundërta me atë teori, e përmend veç Stalinin. S’ka lidhje a e kam lexu, as nuk ka lidhje që, në replikën teme, nuk iu referova fare Stalinit, as nuk ka randësi që un nuk kam thanë që kombi shqiptar asht nda në “dysh” (sa për ashtu, kisha thanë që u nda në pesë copë); e randësishme asht që Matoshi, sa herë që i duhet, e përmend Stalinin në funksion të degradimit të figurës së bashkëdebatueses. Asociimi me Stalinin asht përbuzja që ta ban Matoshi. Ndërsa vetes ia rezervon do filozofë e emna të tjerë për me e etablu veten si njohës të mirë të temës, sipas stilit, ‘kam lexu un shum, prandej jam autoritet i dijes un’. Por, jo veç që ka lexu, por edhe asht në anën e duhun ideologjike, ndërsa tjetri, ‘kundërshtari’ (sepse Matoshi bashkëdebatuesit veç si ‘kundërshtarë’ i sheh) asht në anën e nji diktatori komunist. Ky asht mesazhi që don me e përcjell Matoshi: që aj ka edhe njifarë epërsie ideologjike. Por, kjo, njikohësisht, asht edhe dëshmia pse qasja e Matoshit në këtë debat, këtu e përtej, asht krejt e kundërta e nji qasjeje shkencore. Të ishte shkencore do paraqiste kandvështrime të ndryshme teorike, filozofike, ideologjike, për krahasim, për analizë konstruktive, ashtu si janë, e jo tue u mundu me e manipulu lexuesin me dhetë referenca (pa shtjellim) në nji anë, e nji Stalin të vetëm në tjetrën.
Imazhin e bashkëdebatueses e ndërton për lexuesin vetvetiu, ashtu qysh i bjen përshtati ma së miri. E, definitivisht, lexuesi i tij nuk duhet me e kuptu se qekjo Ardiana s’qenka veç nji ”poete” që krijon “përralla me zana e dragoj”, e nji “aktiviste” “e zoja”, por qenka edhe studiuese e doktorante në njifarë shkence (jo që kjo duhej me pasë randësi, sepse në vetvete nuk thot kurrgjo për dijen e njohuritë e dikujt; por për Matoshin dhe ashtu si aj e paramendon lexuesin e vet, kjo paraqitet si shum e randësishme.). Kjo asht kultura e debatit që Matoshi njeh dhe ku kërkon strehë. Nji kulturë që flet për veten në stilin ‘un jam sociolog’ dhe ‘ti je kurrgja’. Matoshi u mësu me debate politike (që zhvillohen si garë se kush po ia ban tetë me dy tjetrit), e edhe shkrimet politike të tilla i ka, anipse i quen shtjellime – kështu e ashtu – filozofike, dhe mundohet me të kompleksu me citime, ‘tha ky’ e ‘tha aj’, pa e shtjellu kritikisht asnjanin prej tyne. Veç ‘tha’, dhe amin! E tani mue më thotë që paskam qasje teologjike. Mos bre!
Mundesh me vendosë për atë çka don me thanë, por çka ke thanë jo. Mbasi që e nxjerr fjalën dhe, për ma tepër, edhe e shkruen, edhe aj që të lexon vendos se çka ke thanë. Ti edhe mundesh me e paramendu lexuesin si budallë, për m’ia ba qejfin vetes, por se qysh, ti si autor, e paramendon lexuesin tand nuk asht kurrgja tjetër pos ajo qysh ti e paramendon.
Matoshi nuk sjell askund nji argumentim kundër se qysh un e paskam keqinterpretu për ate çka ka thanë, jo se jo me e pranu që, ndoshta, në ate çka ka thanë, ka mundësi për ma shum interpretime sesa që i pëlqen atij, përveç me aludu me përbuzje profesionale, – aj si “sociolog” (“me shkollë” a!) – që un “poete”, e “aktiviste” (e “zoja” hiç ma pak; a më duhet me falënderu për kompliment, more?! ) paskam ba “xhurulldi”. Bile edhe këtë psikoanalizën teme e quen “kuazi”; demek ‘e rrejshme’, ‘s’asht kurrgja’. Dhe, mirë fort që e quen “kuazi”, sepse kurrgja në replikën teme, ashtu se ashtu, s’ka qenë psikoanalizë. Por arsyeja që Matoshi e etiketon kështu ka funksion të veçantë: prap nji lloj degradimi. Psikoanaliza këtu në diskursin e Matoshit shërben si konstrukt për me i dhanë kuptim “xhurulldisë” dhe “shpikjeve” që paskam ba un gjithandej. Mundet edhe me qenë nji indikacion ma i përgjithshëm për paragjykimet e Matoshit mbi psikoanalizën e psikologen si profesioniste. Ndoshta e ka lexu diku që jam psikologe dhe përfundimi i vetëm që ka nxjerrë nga kjo informatë asht psikoanaliza.
Matoshit, në vazhdim, flet për njifarë “tabloje” “identitare” temën, që qenka “biologjizëm shoqnor që merr hov tek teoria e gjakut, gjuhës, e trollit.” Për aq sa vlen, un ide nuk kam se çka nënkupton “biologjizëm shoqnor” (ndoshta asht term sociologjik, e din Matoshi), por me aq sa po e shoh, as Matoshi nuk e ka idenë se çka asht, sepse nuk e sqaron, përveç asaj pjese kur flet për gjak (gjaku definitivisht asht biologji), tani flet për gjuhë (definitivisht shoqnor), e tani flet për trollin (kjo ish dashtë me qenë gjeografike; por ndoshta i ka në mendje vorret e edhe aty ka biologji; por edhe kimi; pak edhe fizikë, valla), dhe shton tutje që un qenkam bazu në nji teori të tillë, e un ide s’kam as çka asht kjo.
Referenca jeme e vetme teorike, implicite, ishte e bazueme në teori të identiteve shoqnore, ku përkatësia etnike, sidomos kur të kanë vra veç tue u bazu në qat përkatësi, nuk ka nevojë me iu nënshtru koncepteve të kombit, por duhet me u pa si pjesë e randësishme e konstrukteve të kombit brenda konteksteve jo veç politike, por edhe sociale e historike. Kombi asht konstrukt shoqnor. Çka dreqin asht kombi pa njerëzit e pa përvojën e tyne? Me i përjashtu këto prej diskutimit mbi atë se çfarë qenka e çka s’qenka kombi, tue u thirrë në Kushtetuta e tue e pa politikën si forcë të paluejtshme vendit, nuk asht gja tjetër përveç injorancë politike. Ndoshta asht edhe vetë thelbi i mentalitet të robit, që nuk guxon me dalë jashtë kornizave të mbjelluna në krye e pa takat për me prodhu naj ide të re. Shpirti i robit vjen në shprehje kur njeriu i merr të mirëqena pafuqitë e pamundësitë e veta politike, dhe ia mohon vetes komplet agjencinë për me pasë ndikim në të ardhmen e vet, me argumente teknike krejt të kota e boshe, ashtu qysh ban Matoshi kur e përmend Kushtetutën, thu se kjo asht e shkrume në gur, apo kur e zen në gojë pavarësinë e Kosovës (t’i përmend tue të trajtu si budallë komplet, sipas stilit ‘A e din ti që ekziston nji Kushtetutë?’).
Ajo që mue ma përkufizon arrogancën e Matoshit, dhe në përgjithësi stilin e tij të debatit, asht ajo pjesa në fund të pikës të pestë, kur flet për mue si shpikëse të nji debati, prej së cilës s’paskam mundësi me dalë “e fitueme”. Vetë fakti që nji debat konceptualizohet si nji dyluftim, ku njani del fitues, tregon shum për kulturën e debatit, qysh e kupton Matoshi. Kulturë ku personi nuk asht i interesuem me mësu kurrgja, kulturë ku personi nuk asht i interesuem me u marrë me çka thu, por me mbrojtë veten e me kundërshtu tjetrin. Në fakt, krejt shkrimi asht shkru për me kundërshtu, ngaqë, qysh në titull, quhet kundërshtim. Hej!
Shtrohet pyetja: qysh mundet nji debat ku njeri qëllim kryesor ka me dalë fitues, me shërby si reflektim? Reflektim për çka?
Matoshi ndër të tjera thotë që në nji debat serioz, që i përket shkencave serioze, të profesionit tem, përvojës e karrierës teme, (pra profesionit e karrierës së Matoshit), kontributi i Ardiana Shala Prishtinës, tue qenë se asht “kuazi”, asht, me fjalë tjera, hajgarellëk. Funksioni i nji diskursi të tillë asht m’ia kallxu vendin bashkëbiseduesit, që, natyrisht, asht diku larg e diku poshtë gjithdijenive të tij matoshiane, mendjes akademike shkencore. Ardiana, “poete” e “aktiviste” (”e zoja” mos të harrojna), ama “xhurulldia” vetë. Matoshi sociolog “me shkollë” (e jo, pa shkollë, mos ta harrojna!), Ardiana hokus-pokus që shkakton ‘turbullime’. Ky imazh i Ardianës, që Matoshi ia ndërton lexuesve nuk asht e randësishme a asht e vërtetë a jo, por krijimi i përshtypjes te lexuesi që Matoshi po e din për çka po flet, e, mbi të gjitha, me kend po flet. Kjo i duhet Matoshit për me pozicionu veten si autoritet. Le të mos harrojmë, kjo asht nji kulturë e debatit që prodhon humbës e fitues, jo zgjidhje e mësime.
Shkrimi i Matoshit asht përplot shprehje politikisht korrekte, që i formulon tue e pozicionu veten si sociolog dhe gazetar. Ky pozicionim nuk i shërben vetëm për me e ba nji krahasim me mue (“nji poete”; “aktiviste” e “zoja”), në bazë të të cilit qasja e tij analitike asht e bazueme në shkencë, pra asht empirike, prandaj ma e saktë në “përafërimin me të vërtetën”, ndërsa e jemja mbetet “përrallë me zana e dargoj” që ban “xhurulldi” me diçka që quhet “kuazi psikoanalizë. Pozicionimi i vetes në anën empirike të debatit i shërben edhe për me e distancu veten prej roleve të tija politike. Aj don me na thanë neve se ‘s’ka lidhje që un isha këshilltar politik i Ramush Hardaninajt dhe e luej hala edhe sot rolin e nji zadhanësi të tij të përbetuem, mendimet e mia janë dhe mbeten shkencore’. E, megjithatë, po, ka lidhje shum, kur nxen vend në hapësina publike të diskursit politik, për me fitu, ka lidhje që je zadhanës i përbetuem i Haradinajt.
Tutje, krejt kah fundi, Matoshi sqaron që s’ka pasë përdorim të fshehtë në gjuhën e tij. Me fjalë tjera, aj thotë se qasja e tij ka qenë krejtësisht etimologjike, ndërsa interpretimi jem (që e konstantuem ma nalt) paska qenë hokus-pokus e pseudoshkencë. Dyshoj që Matoshi nuk e dijka, që gjuha si mjet komunikimi asht çdo herë ma shum se vetëm zbërthim etimologjik: asht edhe kulturë, asht edhe nji veprim. Njeriu ban punë të ndryshme me gjuhë; gjykon, arsyeton, informon, paragjykon, bashkon, përfaqëson, përjashton… Këto veprime kanë funksione të veta pastaj me bindë, me mësu, me mashtru, me manipulu, me e pozicionu veten nalt, me e pozicionu tjetrin poshtë, etj., e në politikë, pse jo, edhe edhe me fitu. Ama, në politikë, e jo në shkencë.
Nuk po e përmbylli edhe pa e falenderu (qo mos t’i hi në hak) që ma dha mundësinë edhe mue me kallxu sa po di. Matoshi mi bani nji varg pyetjesh:
“…kur janë kriju kombet dhe veçmas, ai shqiptar? Kah vjen nocioni komb në shqip dhe kush e solli atë në mendësinë shqiptare? Kur u ngjiz e kur u maturu ai komb unik shqiptar dhe cilin shtet e territor e kishte në pronësi?…” Natyrisht, pak ma poshtë i prodhoi vet do përgjigjje: “…shqiptarët nisën maturimin si komb më 1912 e me Ligjin e parë Kushtetues dhe Kushtetutën e Parë (vitet ‘20-25) ata e fituen peshën e ni kombi të ri. Kombin shqiptar nuk e krijuen ilirët, as Skënderbeu porse nuk e maturuen as Rilindasit. Ngjizjën e kombit shqiptar e ndihmuen filologët austrohungarezë dhe politika e Perandorisë dubioze Austro-Hungareze….”
Edhe të pyet çka po mendon, edhe të tregon çka (s’) duhesh me mendu (ke parasysh ironinë kur aj thot që qasjen e ka “shkencore”). Por, ma shum se me të tregu se çka (s’) duhesh me mendu, me përgjigjjet që ofron aj asht tue e kriju përshtypjen tek lexuesi që Ardiana mendon që psh. “kombin shqiptar e krijuen ilirët” … Ju lutem, mos harroni, kurrqysh mos harroni, Matoshi ka qasje “shkencore” e Ardiana ka qasje ‘trala-la’.
Për aq sa vlenë, un kurrkund nuk mohova faktet historike (megjithëse edhe ato nuk kisha me i palu qysh i palon Matoshi), porse thash që interpretimi i tyne, edhe aj politik, nuk mundet me e mohu kuptim shoqnor që ja mveshë njeriu që e jeton e e ka jetu atë histori me pasoja në lëkurë. Pra, që Kosova nuk asht, e nuk ishte (harroi ato dy javë të nacizmit) pjesë e shtetit Shqipni, asht ndamje kombëtare, megjithatë, jo pse këto dyja kanë qenë nji shtet, por sepse nuk janë leju me qenë, dhe sepse un nuk kam nevojë bota me u pajtu me mu, për me e përjetu, e artikulu këtë përjetim si ndarje e përgjigjjen ndaj saj, si të drejtë për bashkim. Kështu që me i përgjegj Ardiana tash këto pytje (përgjigjjet e të cilave nxanësit e shkollës fillore ishin dashtë me i dijtë, apo ndoshta po andrroj?!) do të nënkuptonte me u pajtu me nivelin e diskursit të Matoshit që prodhon definicione të kota, paragjykime dhe zhvillohet për me fitu, e jo për me prodhu ide të reja.
Ma përpara, me dy durë ja dorëzoj fitoren për të cilën ju fut këtij debati. Urdhëro, urime, fitove, Matoshi. Dyshoj që kjo ka me e çliru. Por, për aq sa vlenë, Matoshi i fituem asht gjithandej në këtë shoqni. Nuk asht i vetmi, diskursi publik politik shqiptar, plot e përplot fitues të tillë prodhon. Bile edhe kur ulen bashkë e folin për me, e tue, u kundërshtu, në fund krejt të fituem dalin. E knaqen. Çfarë robnimi!
Krejt në fund, un e falenderoj për ftesën (apo mos ishte ndoshta urdhnesë?) por “e nderuemja Prishtina” nuk duhet me u bindë për kurrgja, sepse bindja kërkon ndriçim, e jo ligjërim bosh.
