Përgjatë dy dekadave të fundit, liria e medias në Kosovë ka qenë një ndër sektorët kryesorë që ka shënjuar përparim të madh. Megjithatë, raporti më i fundit nga Reporterët pa Kufij (Reporters Without Borders) ishte një shok i madh për shumëkënd dhe një alarm për shoqërinë kosovare.
Prema raportit, Kosova pësoi një rënie të madhe për plot 19 vende. Reporterët pa Kufij (RpK) argumentuan se: “Liria e medias kërcënohet nga rregullimi i politizuar, ngufatjet gjyqësore (kur gjykatësit apo qeveria urdhërojnë kufizim informatash apo komentim), qasje të pamjaftueshme në informata dhe rritje të sulmeve fizike ndaj gazetarëve.”
Tutje, në raportin e tyre, RpK e përshkruan situatën në Kosovë me një treg medial dinamik e plural, por me ndarje etnike. Kjo e fundit nuk përbën kritikë ndaj lirisë së medias, por identifikon procesin e etnifikimit të medias, të cilat raportojnë në shumicën e rasteve për komunitetin e tyre, duke i lënë anash komunitetet etnike joshumicë. Komunitetet joshumicë kanë lirinë e medias dhe veprojnë të lira, por vetëm në komunitetin e tyre, pa ndonjë ndikim në komunitetin shumicë dhe media agjenda-bërëse.
Një ndër çështjet kryesore që ka ndikuar në rënien e Kosovës 19 vende më poshtë në rankim është padyshim rasti me televizionin Klan Kosova. Tentimi për ta mbyllur Klan Kosovën, një ndër televizionet më të mëdha në Kosovë, duke u thirrur në një gabim teknik në regjistrim, kishte kundër shoqërinë civile dhe mediat në Kosovë, si dhe organizatat ndërkombëtare që veprojnë në fushën e lirisë së mediave, si Article 19, Qendra Europiane për Lirinë e Mediave, Federata Europiane e Gazetarëve, Instituti Ndërkombëtar i Gazetarëve, Transeuropa, Rrjetin SafeJournalists dhe Raportuesit pa Kufij, mes tjerash.
Në qershor 2023, Ministria e Tregtisë dhe Industrisë (MTI) e Kosovës, informoi përfaqësuesin e Klan Kosova se licenca e punës do të revokohej me arsyetimin për gabimin në adresën e pronarit të kompanisë Klan Kosova.
Ky vendim u kontestua në Gjykatën Komerciale, e cila vendosi kundër vendimit të MTI për të revokuar licencën e punës. Reagimet nga Qeveria e Kosovës ishin tejet brengosëse për komunitetin ndërkombëtar dhe Asociacionin e Gazetarëve të Kosovës.
Sipas RpK, Klan Kosova ka qenë subjekt i sulmeve administrative nga qeveria, e cila, përveç Klan Kosovës, ka kërcënuar gjithashtu pavarësinë e transmetuesit publik RTK, me emërimin e drejtorit i cili është “aleat me partinë në pushtet”, sipas RpK-së.
Përveç këtyre ngacmimeve, media në Kosovë lëngon nga mungesa e fondeve dhe ndikimeve të grupeve politike dhe ekonomike. Ky ndikim, së bashku me ngacmimet që vijnë nga ana e qeverisë dhe deputetëve, kanë krijuar një retorikë që akuzon gazetarët padrejtësisht për “bashkëpunim me armikun”.
Këto vlerësime e kanë sjellë Kosovën nga pozita 56 në vitin 2023, në pozitën 75 këtë vit.
Por, situata në Kosovë është më keq sesa paraqitet. Nëse analizohet trajektorja e vlerësimit përgjatë dekadës së kaluar në numra, vërehet qartë një degradim i theksueshëm i lirisë së medias. Për shembull, Kosova kishte 68.38 pikë vitin e kaluar, ndërsa sivjet ka vetëm 60.09.
Gjithashtu, është edhe një informatë me rëndësi që duhet merret parasysh në këtë raport. Rankimi i lirisë se medias varet edhe nga një kalkulim global. Pra, sa më e keqe situata në botë, aq më lehtë për Kosovën të shënojë progres.
Në këtë kontekst, viti 2024 ka qenë një vit i brishtë për sigurinë globale, me shumë konfilikte, dhe Kosova shënon rënien rekorde në 60,9 pikë, edhe pse këto pikë e vendosin në vendin e njëjtë sikurse në vitin 2019, kur kishte dhjetë pikë më shumë.
Pra, për të analizuar se sa serioze është rënia e Kosovës në rankimin e RpK dhe vlerësimet e rreziqet për punën e gazetarëve në Kosovë, duhet parë grumbullimin e pikëve, që është rezultati më i keq në historinë e Kosovës në RpK.
Kosova ka pasur një përparim të jashtëzakonshëm nëse shihet në trendin e zhvillimit që nga viti 1999, vit ky që e gjeti Kosovën me një ekosistem medial inekzistent. Megjithatë, përgjatë dekadave në vijim, Kosova ka ngritur kapacitetet e medias në nivele profesionale.
Por, në dy vitet e fundit, janë shtuar sulmet ndaj gazetarëve, duke përfshirë sulmet në platforma digjitale, sulmet nga autoritetet dhe pushteti qeveritar, duke vështirësuar punën e përditshme për gazetarët, gjë që ka rezultuar më rënien drastike në rankimin e RpK-së për vitin 2024.
