Derisa vendet tona nuk i përkushtohen plotësisht problemit me ndotjen e ajrit, na mbetet të ndërmarrim masa që varen vetëm nga ne dhe ndërgjegjes sonë për mjedisin në të cilin jetojmë.
Qytetet e Gadishullit Ballkanik gjithnjë e më shumë gjenden në krye të listës së qyteteve më të ndotura në Evropë dhe në botë. Shëndeti ynë, shëndeti i fëmijëve tanë rrezikohet nga pakujdesia e institucioneve dhe injorimi i vazhdueshëm i paralajmërimeve, matjeve dhe analizave që tregojnë qartë se ky është një problem serioz që nuk do të zgjidhet vetvetiu. Sipas të dhënave të Organizatës Botërore të Shëndetit, në Serbi çdo vit më shumë se 6,000 njerëz vdesin para kohe për shkak të ndotjes së ajrit, që përfaqëson numrin famëkeq të dytë të vdekjeve të parakohshme në Evropë për shkak të ndotjes së ajrit!
Pse pikërisht tani flitet kaq shumë për ndotjen?
Në Serbi, Agjencia e Mbrojtjes së Mjedisit ka botuar matje dhe përfundime në formën e një raporti që nga viti 2010, dhe sipas raportit vjetor për gjendjen e cilësisë së ajrit. Ajri ka qenë i ndotur qysh nga viti 2010 dhe për ditë të tëra janë tejkaluar vlerat e lejuara të grimcave të shprehura në mikrometra për metër kub. Raport i njëjtë për vitin 2018 tregon të dhëna edhe më të këqija. Ajo që bie në sy është fakti që për këtë problem të mprehtë, me një intensitet të tillë, filloi të flitej vetëm në vitin 2019. Lajmi i mirë është se aktivitetet dhe lëvizjet e shumta, si dhe gazetarë në Ballkan, kanë arritur ta bëjnë këtë temë të rëndësishme dhe të dukshme.
Sot, aleatët e mëdhenj në këtë luftë janë padyshim aplikacionet dhe ueb-faqet që shfaqin të dhëna nga stacionet private dhe qeveritare të matjes. Çdo qytetar mundet më lehtë dhe më shpejtë se kurrë më parë, në kohë reale, të kontrollojë nivelin e ndotjes së ajrit nga parametra të ndryshëm.
Në Ballkan, aplikacioni më i njohur AirCare, i zhvilluar nga programuesi maqedonas Gorjan Jovanovski, dhe lokalizimin për Serbinë e bëri iniciativa “Të mos e mbytim Beogradin” (Ne davimo Beograd).
Kush është më i rrezikuar?
Prema podacima të Agjencisë për mbrojtjen e mjedisit e SHBA-ve, më të rrezikuarit janë sigurisht njerëzit me sëmundje të zemrës, probleme me frymëmarrjen (të tilla si astma ose bllokimi kronik i mushkërive), njerëzit me mbipeshë dhe diabetikët. Personat e moshuar dhe fëmijët janë veçanërisht të ekspozuar në rrezik, që tregon në mos interesim të plotë të organeve shtetërore për të pafuqishmit. Tragjedia është se ky grup përfshin gjithashtu ata që përfaqësojnë të ardhmen në kuptimin e mirëfilltë: gratë shtatzëna dhe të porsalindurit.
Fëmijët zhvillohen, kalojnë më shumë kohë jashtë ku marrin frymë nga ajri i ndotur. Ata thithin më shumë ajër për kilogram të peshës trupore në krahasim me të rriturit, gjë që çon drejtpërdrejt në rritje të astmës së fëmijëve dhe sëmundjeve të tjera të frymëmarrjes.
PM10, PM2.5 dhe substanca të tjera të dëmshme
Numri në shkurtesën PM (PM) tregon madhësinë e grimcave: PM10 është 10 mikrometër ose më pak, PM 2.5 është 2.5 mikrometër ose më pak. Kjo do të thotë se ato janë më të vogla se flokët e njeriut dhe si të tilla ato lehtë mund të ngjiten në sipërfaqen e gojës, fytit, hundës, dhe gjithashtu të arrijnë në mushkëri, ku mund të shkaktojnë probleme serioze shëndetësore. Sa më të vogla të jenë grimcat, aq më të rrezikshme janë ato sepse depërtojnë më thellë në trup kur thithen dhe arrijnë në qarkullimin e gjakut. Përveç grimcave PM, pajisjet matëse kryesisht matin nivelet e përqendrimit të oksideve të dëmshme të azotit dhe squfurit, si dhe të ozonit dhe monoksidit të karbonit.
Sipas direktivave të BE-së, që ajri të konsiderohet i pastër, përqendrimi i PM10 nuk duhet të kalojë 40 mikrogramë për metër kub, dhe tejkalimi nuk duhet të zgjasë më gjatë se 35 ditë në vit. Me atë, sipas podacima të Agjencive për Mbrojtjen e Mjedisit, në vitin 2018 ky limit u tejkalua edhe 170 ditë në Valjevo, ndërsa në Shkup vetëm në 25 ditët e para të janarit të këtij viti edhe 11 ditë me një përqendrim të lartë të grimcave PM 2.5.
Autoritetet janë në lëvizje
Këtë vjeshtë më shumë se 15,000 qytetarë dhe qytetare kanë nënshkruar peticionin për iniciativën” Të mos e mbytim Beogradin”. Peticioni u bën thirrje autoriteteve të marrin masa konkrete dhe urgjente për të përmirësuar cilësinë e ajrit. Masat ndahen në afat të shkurtër dhe afatgjatë:
Masat afatshkurtra:
– Informim i rregullt, i saktë dhe në kohë i qytetarëve për cilësinë e ajrit. Është e nevojshme publiku të njoftohet rregullisht dhe me saktësi, me të gjitha mjetet e informacionit publik, për statusin e përditshëm të cilësisë së ajrit. Është e rëndësishme të përcaktohen masa të qarta për të mbrojtur popullsinë në ditët kur banorët janë të ekspozuar ndaj ndotjes së konsiderueshme të ajrit.
– Në ditët e ndotjes ekstreme të ajrit, ulja e trafikut në zonat qendrore të qytetit. Të zvogëlohet trafiku i makinave rreptësisht në qendër të qytetit përmes, shembull, futjes së sistemit të lëvizjes së automjeteve sipas parimit çift dhe tek për kohën e periudhave të ndotjes ekstreme të ajrit (në ditët çift janë të lejuara automjetet targat e të cilëve mbarojnë me numër çift).
– Mbrojtja e fëmijëve dhe të rinjve. Në ditët e ndotjes ekstreme të ajrit, duhet të merren masa për të mbyllur përkohësisht kopshtet dhe shkollat e vendosura në pjesë të rrezikuara të qyteteve.
– Mbrojtja e kategorive të prekshme të popullatës, por edhe e personave të shëndetshëm. Informimi i rregullt i qytetarëve për aktivitetet e lejuara të popullatës dhe këshillat shëndetësorë në ditët kur ka ndotje të lartë të ajrit. Është e nevojshme që institucionet në nivel të qytetit dhe kombëtar të sigurojnë udhëzime të qarta dhe të sakta përmes mediave në dispozicion për të lejuar aktivitetet e të moshuarve, grave shtatzëna, fëmijëve, njerëzve që vuajnë nga sëmundje kronike të mushkërive ose zemrës por edhe njerëzve të shëndetshëm.
Masat afatgjata:
– Përmirësimi rrënjësor i transportit publik dhe zvogëlimi i trafikut të automjeteve. Meqenëse trafiku është një burim i rëndësishëm i ndotjes, është e nevojshme të adaptohet infrastruktura e trafikut për transportin publik dhe të punohet për uljen e përdorimit të trafikut të makinave në qytet.
– Të sigurohen kushte për lëvizje pa ndotje nëpër qytet (çiklizëm, ecje). Të aftësohet infrastruktura e transportit të llojeve të qëndrueshme të transportit duke ndërtuar vendkalime për këmbësorë dhe shtigje biçikletash. Mënyrat e qëndrueshme të transportit lejojnë liri më të madhe të lëvizjes nëpër qytet, ndikojnë pozitivisht në shëndet dhe zvogëlojnë ndotjen.
– Kalimi nga karburantet fosile në burime të rinovueshme të energjisë. Të krijohen kushte për të rritur pjesën e burimeve të energjive të rinovueshme në vend që të përdorni karburantet fosile.
– Rritja e gazifikimit dhe ngrohjes së qytetit dhe ulja e zjarreve individuale. Të përshpejtohet procesi i gazifikimit dhe ngrohjes duke lidhur ngrohjen qendrore me vendet e tjera individuale dhe kolektive të ngrohjeve me zjarr në mënyrë që të zvogëloni ndotjen e ajrit të shkaktuar nga grimcat e ngurta. Për të stimuluar lidhjen e familjeve private me ngrohjen qendrore, është e nevojshme të korrigjoni (ulet) çmimi dhe të ndryshojë mënyra e pagesës.
– Pyllëzimi dhe gjelbërimi i qytetit. Sasia e gjelbërimit në qytet ndikon ndjeshëm në cilësinë e ajrit dhe të gjithë ekosistemit. Zbatimi i një plani për mbjelljen masive të pemëve, rritjen e sipërfaqeve të gjelbra, si dhe ngritjen e mureve vertikale të gjelbra dhe stimulimin e ndërtimit të ndërtesave të gjelbra.
– Kontrollim më i mirë i ndotësve. Të insistohet që ndotësit industrialë të punojnë me përgjegjësi në lidhje me sigurinë e njerëzve dhe mjedisit jetësor. Me një plan specifik të parashikohen aktivitete për zhvendosjen e ndotësve individualë nga zona rezidenciale në atë industriale.
– Monitorimi sistematik dhe raportimi i saktë dhe objektiv i ndotjes së ajrit. Siguroni pajisje laboratorike të nevojshme për monitorimin sistematik të nivelit të ndotjes së ajrit në qytet dhe mirëmbajtjen dhe servisimin e stacioneve ekzistuese të matjes. Të sigurohet që publiku të ketë qasje të vazhdueshme në informacione mbi përqendrimet e dioksidit të squfurit, blozës, aero sdeimenteve, metaleve të rënda, ozonit tokësor, si dhe materie ndotëse specifike.
– Anulimi i të gjitha projekteve të dëmshme që do të ndotin më tej ajrin në qytetet tona, siç është ndërtimi i impiantit për djegieje në Vinça. Të punohet për parandalimin e mbeturinave, ripërdorimin dhe riciklimin e mbeturinave, si dhe kompostimin. Zhvilloni ekonomi të gjelbër që do të punësojë më shumë njerëz dhe do të ketë ndikim minimal në ajër dhe mjedis.
Çfarë ndodh kur shtetet nuk bëjnë aq sa duhet?
Në fakt, shpesh ekzistojnë ligje që parashikojnë masa të kontrollit të ndotjes, por në realitet zbatimi i tyre është vënë në pikëpyetje. Liderët merren vetëm parimisht me problemin e ndotjes, për shkak të presionit publik në formën e protestave, peticioneve dhe padive. Në një rast, Presidenti i Serbisë deklaroi se në Serbi ka ndotje vetëm dy deri tre ditë në vit. Pastaj me paturpësi në janar tha se ndotja është aq e lartë sa ç’është standardi ynë. Ne kemi dëgjuar deklarata të ngjashme nga ministrat në Qeveri dhe krerët e Qytetit të Beogradit. Njoftimi i fundit nënkryetari i komunës thotë se do të mbillen madje edhe një milion pemë në Beograd.
Sidoqoftë, nuk është gjithçka aq e zezë. Si rezultat i iniciativës “Të mos e mbytim Beogradin” dhe rrjetin “Bankuaç” (Bankwatch), vitin e kaluar Banka Evropiane e Investimeve tërhoqi fondet në një projekt për të djegur mbeturinat në Vinça, i cili është jashtëzakonisht i dëmshëm për mjedisin, ndërsa u mbollën më shumë se 200 pemë në nëntor në fushatën “Për qytetin tonë të gjelbër”. Vetëm përmes aktivizmit qytetar mund të kontribuojmë në ndryshime, por gjithashtu të ndikojmë në autoritetet që të bëjnë punën e tyre me ndërgjegje.
Dhe derisa vendet tona nuk i përkushtohen plotësisht çështjes me ndotjen e ajrit, na mbetet të ndërmarrim masa që varen vetëm nga ne dhe ndërgjegjes sonë për mjedisin në të cilin jetojmë. Sipas rekomandimeve të Agjencisë amerikane për mbrojtjen e mjedisit, nëse nuk keni nevojë të dilni jashtë gjatë ditëve veçanërisht të ndotura, qëndroni brenda dhe pastroni ajrin në mënyrë natyrale: me bimë shtëpie, qirinj dyllë bletësh dhe pastrues ajri. Nëse bëni pjesë në grupin e rrezikuar (të moshuarit, gratë shtatzëna, fëmijët, njerëzit me sëmundje të zemrës …) këshillohet të tregoheni veçanërisht të kujdesshëm dhe nëse nuk jeni në gjendje të ikni në natyrë, këshillohuni me mjek.
Është shumë e rëndësishme që të gjithë të rrisim vetëdijen te qytetarët e rajonit tonë të Ballkanit Jugperëndimor. Informimi është parakusht për të shtyrë qeverinë të punojë më shpejt dhe në mënyrë më efektive për këtë problem.
—–
Ky shkrim fillimisht është publikuar në ResPublica.
