Kritikë Shfaqjes “Tri Motrat”
Përmes liftit tavolina e madhe e mbushur me trëndafilë u ngjit në podium. Përreth saj qëndrojnë të gjithë aktorët. Skena gjigante dhe e thellë e teatrit të Shkupit nxjerr në pah madhështinë karshi vogëlsisë së aktorëve në të. Tatëpjeta e vendosur në fund së sallës krijon imazhin e një kodre të butë dhe jep një efekt tjetër largësie dhe e zmadhon akoma më shumë podiumin e teatrit. Kostumografia përkatëse e shekullit XIX-XX, moda e shtresave të kamura, ushtarakëve, viktorianizmi, mimikat e ngrira të aktorëve, që në fillim të shfaqjes, emuluan emocionet dhe përjetimin e viteve depresive dhe të fundit të një sistemi monarkik.
Çehovi në këtë drame paraqet ngujimin e një familjeje në një vend provincial, gjedjen e shoqërisë e katandisjen e mbretërisë dhe depresionin e përgjithshëm shoqëror. Sado që ecejaket individuale të personazheve janë të ndryshme, megjithatë, ata ndajnë diçka thellësisht të përbashkët: arratisjen. Për dallim nga ikja, arratisja është përpjekje për të shpëtuar nga një gjendje e ndrydhur robërie apo privimi lirie. Arratisje do të thotë çlirim dhe kthim në gjendjen e origjinës. Ajo gjendje është situata e shprehur në formë alegorike nga Eric Fromm, bazuar në tregimin biblik ku burri dhe gruaja e parë pas një vendimi të vullnetshëm lirie ishin përjashtuar nga parajsa. Ai dhe ajo ishin shprangosur dhe të zhytur në ëmbëlsinë e ankthit të lirisë. Për Ollgën (Amernis Nokshiqi), realiteti është përsosmëri dhe racionalitet në përllogaritjen përfundimtare të veprimeve, kurse arratisja është parashikim dhe shmangie nga devijimet e pandreqshme. Për Mashën (Xaka Jonuzi), arratisja drejt lirisë është një dashuri e re, një prehje e ngrohtë dhe mundësi e re përmbushjeje. Për Irinën (Sabina Memishi) arratisja është kapërcim i dashurisë së dëlirë fëminore ose amnore në përjetim të një dimensioni më subjektiv dhe vetëreflektiv për jetën. I vëllai Andrei (Arben Rasimi) është karakteri i gjeniut, i cili duke besuar në gjenialitetin e vet dhe jo në punën për t’u bërë akademik, ngec në histori duke iu dhënë qejfit e kënaqësive. Shpagimin shpirtnor, për ëndrrën e këputur të tij, përpiqet ta mbulojë përmes arratisjes në dehje dhe arritjes në njëfarë pushteti në nivel lokal, të cilin synon ta arrijë përmes gruas e cila shkon me kryetarin e komunës.
Personazhe si Kyligini (Hamdi Rashidi), Natasha (Sara bajrami) dhe Çebytikin (Adem Karaga) janë personazhe të gjallë që mund t’i rastisim në rrethet tona sociale. Kyligini është një person i mahnitur me pushtetin e tij të dijes dhe lidhjet me të parin e komunës. Çebytikin është një mjek i verbër dhe pothuajse i braktisur nga jeta dhe rrethi shoqëror. Neglizhenca e shfaqur ndaj tij e ka zbritur poshtë në pragun e ekzistencës njerëzore. Erudicioni i tij është produkt i kësaj shpërfilljeje dhe mëshirimi që i bëhet. Natasha, një grua e bukur, e cila favoret e saj për veten dhe heshtjen e burrit i blen duke i shërbyer të fuqishmëve politik. Aleksandër Vershinini (Fisnik Zeqiri) është një ushtarak i cili çdo ditë përballet me dramën e jetës familjare, por që karakteri i tij i fortë dhe shpresa për një ‘dashuri të vërtetë’ gjithmonë e mban të gjallë.
Kjo shfaqje ka enterier dhe eksterier. Ajo luhet sa brenda dhe jashtë teatrit. Vëmendje tërheq lëshimi i kostumeve nga pllafoni i teatrit me lift poshtë në podium dhe ndërrimi i kostumeve në shfaqje, simoblizmi i balonave dhe asocimi i tyre me spermën, gjeneratat e reja dhë fëmijët. Lëvizja e një pjese të skenës në formë qarkore apo ruleti dhe vërtitja e aktorëve brenda saj paraqet një alegori të qëlluar në kumtimin e kërkimit të vazhdueshëm ontologjik si pluskim mbi shpresat e rreme për një të ardhme që nuk shihet gjëkundi në optikën e Çehovit.
Në aktin e tretë qytetin e merr flaka. Lajmëtari lëshohet nga podiumi për ta lajmëruar trupën e teatrit se po digjet teatri. Ai thërret publikun ta lirojë sallën. Tym gjithandej. Alarmi dhe sirenat bien pa pushiml. Nën përkujdesjen e zjarrëfikësve regjisori zhvendos publikun nga brendësia e teatrit në ballkonin e tij. Nga enterieri kalohet në eksterier. Përfshirja e regjisorit në mesazhin e Çehovit ndodh në këtë pikë. Zhvendosja e publikut jashtë teatrit mund të shihet si kontekstualizim i ikjes së rinisë drejt perëndimit. Mbase flaka ishte një paralajmërim profetik dhe eskatologjik i Çehovit në parashikimin e revolucionit dhe një përmbyesjeje pingule të sistemit dhe rendit politik. Këtu vërehet edhe madhështia e Çehovit dhe pohimi i saktë i Çesllav Milloshit se shtresa intelektuale cariste punoi në të mirë të revolucionit duke shkruar për madhshtinë e kombit të vet dhe ndjekjen e një trajektoreje karshi asaj të perëndimit. Në kontekst të shfaqjes, regjisori ka ngërthyer mesazhin tij në formën e një proteste estetike dhe thirrjeje për reflektim mbi fatin individual si pjesë të pashmangshme të sistemit dhe trajektores kolektive.
Përformanca është e gjallë dhe mbresëlënëse, por megjithatë eklipsohet nga ideja dhe mesazhi i shfaqjes. Shfaqja dënon indiferencën dhe fton për vigjilencë ndaj përfundimit fatal të saj. Indiferenca e jonë shpërfaqet në vështrimin indiferent të ngjarjeve politike dhe sociale. Gjersa fundi i një shoqërie vjen si pasojë e intrigave dhe lojërave të ulta për pak pushtet, konformizmit intelektual dhe shpërfilljes elitare. Përshpejtimi i kësaj entropie vjen si rezultat i akterëve pasivë, të cilët, të mbështjellë në rahatinë e privacisë së tyre, vëzhgojnë në qetësi kataklizmin e madh të vendit.
Tri motrat është një profetizim i përsëritur. Ajo ngre alarmin për një mësim të pa mësuar që mund të shndërrohet në lëvizje ciklike ku shpresat e mëdha mund të kthehen në vrer e mëri dhe njeriut i duhet të notojë në akuj që një ditë do të shkrihen tërësisht.
Shfaqja “Tri Motrat” e Çehovit me regji të Qëndrim Rijanit, është shpallur shfaqja më e mirë në festivalin e teatrit shqiptar “Moisiu” në Shkup. Festivali organizohet çdo vit nga Teatri Kombëtar i Shqipërisë, Teatri Kombëtar i Kosovës, Teatri Shqipëtar në Shkup dhe Teatrit eksperimental “Kujtim Spahivogli”. Ky festival do të organizohet në rotacion në Prishtinë, Shkup dhe Tiranë, njëherit ka mbështetjen e ministrive të kulturës të shteteve përkatëse.
