Në spital takojmë Aleksandrin, një pacient 53-vjeçar. Ai tregon hapur para kamerës se i kanë zbuluar mpiksje të mëdha në mushkëri dhe se tani mjekët nuk po e nxjerrin nga shtrati në repartin respirator. Para kësaj, ai thotë se nuk ka pasur probleme shëndetësore. Pavarësisht gjithçkaje që ka kaluar dhe shërimit të gjatë që e pret, me buzëqeshje thotë se gjithsesi nuk do të vaksinohet.
“Realisht është e mundur të vaksinohen një milion qytetarë deri në fund të marsit” – kështu kishte thënë triumfalisht Ministri i Shëndetësisë Vili Berosh në intervistën dhënë Ditarit qendror të televizionit kroat më 11 janar të këtij viti, i inkurajuar nga premtimet e prodhuesve për dërgesa të mëdha të vaksinave kundër Covid-19. Realisht, nëse duam të jemi të këqij, mund të jetë e mundur nëse dikush tjetër do të ishte në pozitën e Berosh-it dhe nëse në vend të qeverisë aktuale do të kishte një qeveri më të aftë dhe më konsekuente. Në këtë mënyrë asgjë. Premtime boshe!
Në fakt, ky parashikim profesional i njeriut të parë të shëndetësisë në Kroaci nuk u realizua. E thënë më butë, nëse duam të jemi përsëri të këqij, sepse është më e përshtatshme të përdorim një formulim më të saktë dhe të themi – ishte një dështim i plotë. Jo se deri në fund të marsit nuk janë vaksinuar një milion qytetarë, por as 375.000 prej tyre. Milioni i shpallur ndodhi vetëm një muaj e gjysmë më vonë.
Shpërfillje faktesh dhe parashikime të këqija
Megjithatë, profeti ynë, zoti Berosh, vazhdoi edhe më tej të rillogariste. Kështu, një muaj e gjysmë më vonë, më 22 shkurt, ai njoftoi se mund të vaksinojmë 50 për qind të popullsisë deri në muajin qershor, pra deri në fillim të sezonit turistik. Këtu, lexuesit e painformuar duhet t’i kushtojnë vëmendje të veçantë pse muaji qershor është aq i rëndësishëm. Ky është muaji kur fillon ardhja masive e turistëve në Kroaci. Me fjalë të tjera, atëherë fillon sezoni turistik dhe sezoni turistik është një atu i fuqishëm për buxhetin e shtetit, të hyra pa të cilat shteti do të shembej. Dhe çfarë ndodhi? Sezoni erdhi, por 50 përqind të vaksinuar nuk u realizua. Ishte ky edhe një tjetër parashikim i dobët i ministrit të shëndetësisë. Statistikat thonë se në fillim të qershorit vetëm 31.9 për qind janë vaksinuar me dozën e parë. Statistikat nuk thonë asgjë për vaksinimin e 50 përqind të popullsisë. Asgjë, sepse ajo që ishte planifikuar për në fillim të qershorit nuk ka ndodhur ende. Aktualisht, 46.30 përqind e popullsisë në Kroaci është vaksinuar me të paktën një dozë të vaksinës.
Të mos e teprojmë më shumë, por le të përmendim që Berosh nuk e bëri vetë, duke parashikuar përqindjen e vaksinimit. Shefi i tij, kryeministri Andrej Plenkoviç, gjithashtu në muajin prill njoftoi se “pak më shumë se 50 për qind të qytetarëve të vaksinuar”, megjithëse deri në fund të muajit qershor. Kreu i Shërbimit Epidemiologjik të Institutit Kroat të Shëndetit Publik, Bernard Kaiç, pohoi gjithashtu se deri më 1 qershor, vaksinimi në Kroaci do të jetë 50 deri në 55 përqind e popullsisë. Eprori i tij, drejtori i Institutit Kroat të Shëndetit Publik, Krunoslav Çapak, i cili së bashku me Berosh u kthyen në personazhet më të spikatur në ekranet e vogla pas shpërthimit të pandemisë, besonte se 50 për qind e qytetarëve mund të vaksinohen deri më 1 qershor. Pavarësisht parashikimeve të gabuara ose ndoshta për pikërisht shkak të tyre, Instituti Kroat i Shëndetit Publik (HZJZ) publikoi informacion në faqen e tij të internetit në fillim të atij qershori mitik se 31.9 për qind e qytetarëve kishin marrë vaksinën deri në atë kohë, duke vendosur titullin e çuditshëm: “Lajm i shkëlqyeshëm: Më shumë se gjysmë milioni njerëz kanë marrë vaksinat e tyre!“. Një lexues me qëllim të mirë sigurisht që mund të pyesë veten se si do të ishte lexuar titulli i lajmit nëse këto parashikime do të ishin realizuar.
Gjithkush mund të bëjë gabime, veçanërisht në kohët kur njerëzimi ka hasur në një situatë të panjohur deri më tani dhe një sërë pyetjesh për të cilat nuk ka përgjigje të qarta, por… Deri në të njëjtin çast kur ky i njëjti Çapak, një ditë pas Krishtlindjeve të kaluara, në errësirën e ftohtë dhe të ftohtë në Aeroportin e Zagrebit priste dozat e para të vaksinës, kurse institucioni, drejtori i të cilit publikoi një seri fotosh të asaj pritjeje heroike, duke përfshirë një foto në të cilën, në mënyrën e një reperi, Çapak tregon me gisht kah kutitë e vaksinave duke qenë i ulur mbi to. Por, qëndrimi i kroatëve mbi vaksinimin dihej tashmë.
Prej vitesh, tashmë prej më shumë se një dekade, mjekët e familjes po luftojnë me një numër në rritje prindërish që shmangin të sjellin fëmijët e tyre për imunizimin e parashikuar dhe të detyrueshëm. Në disa pjesë të vendit, kjo është përhapur aq shumë sa kanë shpërthyer epidemitë, të tilla si shytat. Në prag të mbërritjes së vaksinës në Kroaci, disa media publikuan sondazhe të opinionit publik nga të cilat u pa qartë se 50 deri në 60 përqind e qytetarëve nuk duan të vaksinohen kundër Covid-19. Megjithatë, zyrtarët kroatë duket se nuk e kanë përjetuar këtë, kështu që në fillim të vitit ministri Berosh do të përsërisë mantrën se interesi për vaksinimin është “me të vërtetë i madh” dhe se qytetarët e kanë kuptuar rëndësinë e vaksinave dhe “kanë besim të madh në shkencë, profesion dhe mjekësi”. Ups, në fund doli se kjo nuk është e vërtetë.
Ithtarët kundër vaksinimit shkojnë nëpër shtëpi
Procesi i vaksinimit ka ngecur, pozicionet janë të zëna fort dhe shoqëria është jashtëzakonisht e polarizuar. Duket se shumica e atyre që kanë menduar të vaksinohen e kanë bërë tashmë këtë. Për shembull, në maj administroheshin mbi 40 mijë doza në ditë, ndërsa në mes të tetorit kur u shkrua ky tekst mesatarisht 4000-5000 doza në ditë. Pikë pas pike.
Burimi: shutterstock.com (фото: Simunovic)
Ndërkohë, në Zagreb dhe disa qytete të tjera janë zhvilluar një sërë protestash nga njerëz që pretendojnë se masat epidemiologjike ua heqin lirinë e garantuar me kushtetutë, njerëz që nuk duan të mbajnë maska, njerëz që besojnë se koronavirusi është një sajesë e lobit farmaceutik, njerëz që mendojnë se vaksinat përmbajnë çip… Protesta më masive e këtij lloji u quajt “Festivali i Lirisë”. Festivali i tillë i fundit zgjati deri në katër orë dhe u mbajt në sheshin qendror të Zagrebit. Turmës së mbledhur iu drejtuan 16 folës, duke paraqitur kryesisht teori të ndryshme konspirative dhe dezinformatash rreth virusit dhe vaksinimit. Ndër të tjera, dëgjoheshin mendime se vaksina ishte “gjenocidale dhe kriminale”, se shkakton vdekjen dhe se bazohej në fëmijë të vrarë.
Këtë muaj, përkrahësit kundër vaksinimit prezantuan edhe një formë të re proteste. Në mbrëmje ata vijnë para banesave apo shtëpive të zyrtarëve që menaxhojnë krizën epidemiologjike në Kroaci. Ata ishin edhe para Gjykatës Kushtetuese, para banesës së ministrit Berosh, ndërsa një ditë ishin edhe para shtëpisë së Krunosllav Çapakut. Drejtori i HZJZ-së nuk i ka injoruar, por ka dalë dhe ka biseduar me ta dhe është ekspozuar ndaj ofendimeve. Pas protestave, më i përfoluri në rrjetet sociale ishte fqinji i Çapakut, i cili duke parë drejtorin e Institutit Kroat të Shëndetit Publik duke u grindur me protestuesit, tha shkurt – “Kruno, për çfarë po grindesh me njerëz primitivë?”.
Çudia duket se nuk ka fund. Një lajm i jashtëzakonshëm përfshiu Kroacinë të martën. Një pacient i shtruar në spital nga koronavirusi u arratis nga shtrat spitalor në banesën e nënës së tij, ku vdiq nga sëmundja të nesërmen. Dhe nuk është e vetmja arratisje e tillë, ka pasur me dhjetëra, por kjo ka pasur vërtet një përfundim tragjik. Këtë javë, opinioni u trondit edhe nga raportimi i RTL nga spitali Covid në Dubravë të Zagrebit. Historia nis me informacionin se 428 persona vdiqën në Kroaci muajin e kaluar si pasojë e Covid-19, përfshirë 23 persona nën moshën 55 vjeç dhe asnjëri prej tyre nuk ishte i vaksinuar. Në spital takojmë Aleksandrin, një pacient 53-vjeçar. Ai tregon hapur para kamerës se i kanë zbuluar mpiksje të mëdha në mushkëri dhe se tani mjekët nuk po e nxjerrin nga shtrati në repartin respirator. Para kësaj, ai thotë se nuk ka pasur probleme shëndetësore. Pavarësisht gjithçkaje që ka kaluar dhe shërimit të gjatë që e pret, me buzëqeshje thotë se gjithsesi nuk do të vaksinohet. Në rrjetet sociale, në mesin e komenteve për këtë rast, mund të gjejmë një numër të madh të atyre që i gëzohen faktit se një person i vaksinuar ka vdekur nga pasojat e Covid-19, të gjithë me emoticon përkatës, pandjeshmëri, një temë për një rast tjetër.
Muajin e kaluar, një lloj rrethimi i një shkolle fillore në Krapinske Toplice, në veri të Kroacisë, zgjati me ditë të tëra. Ajo arriti kulmin kur rreth tridhjetë ithtarë kundër maskave hynë në shkollë ku djali i njërit prej tyre ndjek klasën e tetë. Ata janë të bindur se maska mbrojtëse e përshkruar për hyrjen në shkollë është cenim i lirisë së fëmijës, ndaj e kanë futur me forcë fëmijën pa maskë në klasë. Duke vepruar kështu, ata kanë fyer punonjësit e shkollës, prandaj ka ndërhyrë edhe policia. Rrethimi zgjati për ditë të tëra. “Shkolla fillore është e garantuar me Kushtetutë. Asnjë ligj apo kushtetutë nuk e ndalon lirinë e frymëmarrjes. Ka shumë terror ndaj fëmijëve tanë”, tha njëri prej prindërve të pakënaqur. Nëse ai ishte vaksinuar, ne vetëm mund të hamendësojmë.
Numër i madh vdekjesh që nga Lufta e Dytë Botërore
Në fakt, është shumë e mahnitshme se sa shumë njerëz mendojnë se Covid-19 nuk ekziston dhe, me sa duket, ata nuk mund të binden nga kjo. Madje nuk mund t’i bindin as të dhënat e paraqitura së fundmi nga epidemiologu Branko Kolariç, anëtar i këshillit shkencor të qeverisë.
“Nuk kanë vdekur aq shumë njerëz në Kroaci që nga Lufta e Dytë Botërore. Vitin e kaluar, Byroja Qendrore e Statistikave publikoi të dhëna të sakta. Pra, kishim 57,000 vdekje. Në fakt, rritja e vdekshmërisë në krahasim me vitet e kaluara është më se evidente”, thotë Kolariq, duke përsëritur për shumë herë se po të vaksinoheshin 70 apo 80 për qind e popullsisë, tani do të mund të jetonim normalisht, pa masa të rrepta epidemiologjike.
Diskursin publik nuk e ndihmojnë as fjalimet e disa politikanëve, si për shembull i Presidentit të Republikës së Kroacisë Zoran Milanoviç, i cili që nga fillimi i pandemisë pati një sërë deklaratash të papërshtatshme ose të pamatura në frymën e fjalës së urtë popullore “gjuha më e shpejtë se mendja”. Presidenti kroat shpesh dukej sikur po shkonte në “Festivalin e Lirisë”, kështu që në një rast tha se “pandemia do të zhduket sapo të ndalojmë së foluri për të”, nga ana tjetër se duhet të mësohemi dhe se nuk është “ndonjë sëmundje e madhe, por si karies i dhëmbëve”. Në valën e parë, ai insistonte në shtrëngimin e duarve dhe talljen e mënyrave alternative të përshëndetjes, dhe pasi u vaksinua filloi t’u thoshte të gjithë të vaksinuarve që të hiqnin maskat sepse nuk u duheshin nëse ishin të vaksinuar. Për fat të mirë, Zoran Milanovic nuk është duke e menaxhuar krizën.
Por çfarë kanë bërë ata që realisht menaxhojnë krizën? Pothuajse asgjë ose shumë pak. Përkundër të gjitha paralajmërimeve, edhe kur e kuptuan se procesi i vaksinimit pothuajse ishte ndalur, dhe pasi furnizuan numër të madh vaksinash, Qeveria u soll sikur kjo punë tashmë të ishte kryer. Fushata që ata zhvilluan për të bindur qytetarët për domosdoshmërinë e vaksinimit ishte krejtësisht e pakuptimtë dhe e padukshme në hapësirën publike, sikur të mjaftonin disa fraza jo shpikëse për të ndryshuar mendimin e dikujt. Ndryshe nga përgjegjësit, këtë rol e kanë marrë mediat në Kroaci, por media nuk mund dhe nuk duhet të bëjë punën e atyre që menaxhojnë krizën.
Mungesë guximi
Fillimisht, ata patën mundësi të merren seriozisht, derisa u rrezikuan nga një sërë vendimesh të motivuara politikisht që interpretonin herë pas here masat epidemiologjike, sipas nevojave të pajustifikuara. Dhe tani ministri Berosh po ankohet se shifrat e zeza që kemi parë javët e fundit janë rezultat i faktit se shumë pak qytetarë janë vaksinuar. Sikur një epilog i tillë të mos ishte qartësisht i parashikueshëm disa muaj më parë apo edhe kur media publikoi sondazhe për qëndrimin e kroatëve ndaj personave të vaksinuar. Për të mos thënë që vetë Ministria e Shëndetësisë duhej me muaj të bënte kërkime sistematike për këtë çështje dhe në muajt e pritjes së vaksinave, por edhe më vonë, për të hartuar një strategji efektive. Por kjo, padyshim, do të ishte e tepërt për ta bërë.
Autoritetet tregojnë respekt të pazakontë për ithtarët kundër vaksinimit. Ka shumë kohë që në Kroaci janë futur certifikatat Covid, por ato përdoren minimalisht, kryesisht për koncerte më të mëdha në ambiente të mbyllura, pranim në disa gara sportive apo dasma. Më e largëta që ka shkuar është futja e certifikatave apo testeve negative që nga fillimi i këtij muaji për punonjësit në sistemin shëndetësor dhe institucionet e mirëqenies sociale dhe ky vendim ka shkaktuar një valë pakënaqësish. Për më shumë se kaq, kjo qeveri duket se nuk ka guxim. Të paktën tani për tani.
Për zbatim më të gjerë, duket se nuk bëhet fjalë. Pasi disa media raportuan këto ditë se Kroacia mund të prezantojë aplikimin e certifikatave Covid në të gjitha objektet hotelierike, qendrat tregtare dhe disa aktivitete sociale nga 1 nëntori, zëdhënësi i qeverisë Marko Miliq pak a shumë dërgoi një deklaratë duke e mohuar atë. “Kjo nuk është diskutuar në Qeverinë dhe në Shtabin e Mbrojtjes Civile të Republikës së Kroacisë, të cilët janë kompetente për miratimin e masave”, tha ai.
Duke vënë në dukje se numri i të infektuarve rishtas në dy ditët e fundit është më i larti në gjashtë muajt e fundit, ai doli në përfundimin se “duhen përpjekje shtesë për të përshpejtuar procesin e vaksinimit dhe për të inkurajuar të gjithë ata që ende hezitojnë të vaksinohen, sepse kjo është e vetmja rrugëdalje nga kjo pandemi”. Çfarë lloj përpjekjesh dhe çfarë lloj shkopi magjik kanë ata në qeveri është një e panjohur absolute.
Teksti është pjesë e iniciative “Histori nga rajoni” që zbatohet nga Res Publica dhe Instituti për Studime të Komunikimit nga Maqedonia, në bashkëpunim me partnerët nga Mali i Zi (PCNEN), Kroacia (Lupiga), Kosova (Sbunker), Serbia (Autonomija), Slloveni (DKIS), Bosnja dhe Hercegovina (Analiziraj.ba) dhe Greqia (Macropolis), në kuadër të projektit “Bashko pikat: politika të përmirësuara përmes pjesëmarrjes qytetare ” me mbështetjen e Ambasadës Britanike në Shkup.
