Puna e kujdesit të papaguar në Kosovë kërkon një vëmendje të veçantë dhe një qasje të re në politikat sociale dhe ekonomike. Është jetike që të njihet, vlerësohet dhe mbështetet kjo punë, jo vetëm për të drejtat e atyre që e kryejnë, por edhe për të ndërtuar një shoqëri më të barabartë dhe më të qëndrueshme. Nëpërmjet implementimit të strategjive gjithëpërfshirëse, profesionalizimit, alokimit të burimeve të duhura dhe angazhimit të komunitetit, Kosova mund të bëjë hapa të rëndësishëm drejt njohjes dhe vlerësimit të punës së kujdesit të papaguar, si një kontribut jetik në zhvillimin e saj ekonomik dhe social.
Imagjinoni të kaloni një ditë të tërë në punë, pa pritur asnjë kompensim. Ky është realiteti i përditshëm për shumë gra në Kosovë, të cilat përkujdesen me përkushtim për nevojat e të tjerëve. Ky përkushtim i vazhdueshëm u lë fare pak hapësirë për t’u arsimuar, punësuar dhe për të marrë pjesë në jetën publike.
Puna e kujdesit të papaguar në Kosovë, jo vetëm që pasqyron një ndarje të theksuar gjinore dhe sociale, por edhe – kur kthehet në aktivitet ekonomik – përbën një të tretën e BPV-së së vendit. Kjo shifër e lartë tregon një kontribut të madh, por shpesh të padukshëm, në ekonominë e vendit. Për shkak të mungesës së njohjes dhe vlerësimit të duhur të kësaj pune, zhvillimi i politikave të drejta dhe efektive mbetet një sfidë e madhe.
Në Kosovë, politikat aktuale që e adresojnë punën e kujdesit të papaguar janë të ndikuara thellësisht nga politikat e pushimit familjar dhe përfitimet e tjera sociale. Këto politika luajnë një rol të rëndësishëm në strukturimin e tregut të punës dhe të familjeve. Për shembull, pushimi i lindjes është relativisht gjithëpërfshirës, duke u lejuar nënave deri në 12 muaj pushim, me 9 muaj të paguar. Ndërsa, të drejtat e pushimit të atësisë i ofrojnë babait vetëm 3 ditë pushim me pagesë.
Si qëndron Kosova në përshtatjen e politikave të saj me kornizën “5Rs” për Përkujdesin si Punë e Denjë?
Në kontekstin e Kosovës, përshtatja e politikave me kornizën “5Rs” të Organizatës Ndërkombëtare të Punës për Përkujdesin si Punë e Denjë është një proces i vazhdueshëm dhe sfidues. Kuadri i “5Rs” thekson nevojën për të njohur, reduktuar dhe rishpërndarë punën e kujdesit të papaguar, si dhe për të shpërblyer dhe përfaqësuar punën e kujdesit të paguar.
Njohja: Në Kosovë, ka një mungesë të dukshme të statistikave kombëtare për matjen e përdorimit të kohës dhe përkujdesit si punë e papaguar, si dhe shpërndarjes së tyre brenda shoqërisë. Kjo mungesë e të dhënave bën më të vështirë vlerësimin e efektivitetit të politikave aktuale dhe identifikimin e fushave për përmirësim.
Reduktim: Reduktimi i përkujdesit si punë e papaguar është paraparë kryesisht përmes ofrimit të shërbimeve publike dhe infrastrukturës. Ndonëse ka pasur një zgjerim në mjediset e edukimit dhe kujdesit në fëmijërinë e hershme (EKFH), mbizotërimi i objekteve private me pagesë, shoqëruar me mungesën e shërbimeve të kujdesit publik të zgjeruar dhe gjithëpërfshirës, tregon se barra e punës së papaguar të kujdesit nuk është lehtësuar sa duhet. Sa i përket kujdesit për të moshuarit, objektet publike rezidenciale janë shumë të përballueshme, por me kapacitet të kufizuar, duke akomoduar më pak se 1% të popullsisë së moshuar (65+) të Kosovës.
Rishpërndarje: Në raste të caktuara, Kosova lejon transferimin e lejes së lindjes te baballarët, një hap drejt rishpërndarjes së përgjegjësive të kujdesit. Megjithatë, leja minimale e atësisë kundrejt dispozitave të gjera të lehonisë nxjerr në pah një boshllëk në inkurajimin e përgjegjësive të përbashkëta të kujdesit. Mungesa e mbështetjes ekuivalente për baballarët, veçanërisht për të papunët, nënvizon më tej këtë pabarazi, duke treguar nevojën për politika më të barabarta në lidhje me kujdesin.
Shpërblim: Në Kosovë, ka mungesë të përpjekjeve ose politikave të qarta e sistematike në sigurimin e pagave të drejta, kushteve të mira të punës, ose njohjes për punëtorët e kujdesit të paguar.
Përfaqësim: Përderisa entitetet kosovare avokojnë për të drejtat e grave më gjerësisht, duket se ka përfaqësim minimal për kujdestarët e papaguar në dialogun për politikat. Shkalla në të cilën punonjësit e kujdesit me pagesë janë të organizuar, ose kanë platforma për angazhim në dialogun social është gjithashtu e paqartë.
Është thelbësore që politikat e kujdesit të rishikohen dhe të përmirësohen, në mënyrë që të pasqyrojnë realitetet dhe nevojat e shoqërisë në Kosovë. Kjo do të thotë të krijuarit e një mjedisi ku përgjegjësitë e kujdesit janë të ndara në mënyrë të barabartë dhe ku kontributi i çdo individi në kujdesin e papaguar njihet dhe vlerësohet siç duhet.
Si mund ta përmirësojmë politikën e pushimit të atësisë në Kosovë për të arritur një shoqëri më të barabartë?
Në përpjekjen për të ndërtuar një shoqëri më të barabartë dhe më të përfshirë në Kosovë, një nga hapat e parë dhe më realistë që duhen ndërmarrë është rishikimi dhe përmirësimi i politikave të kujdesit, veçanërisht në aspektin e politikës së pushimit të zgjatur të atësisë. Ky proces përshkohet me disa sfida të rëndësishme që duhet të merren në konsideratë për të siguruar zbatimin e suksesshëm dhe efektiv të këtyre ndryshimeve të nevojshme në politikat e kujdesit.
Kapërcimi i boshllëqeve të informacionit: Një nga sfidat kryesore është mungesa e informacionit të qartë dhe të qasshëm rreth përfitimeve dhe procedurave të lejes së atësisë. Për ta adresuar këtë, nevojitet një fushatë e gjerë ndërgjegjësimi dhe informimi, e cila do të ndihmonte në rritjen e përfshirjes së baballarëve në marrjen e lejes së atësisë. Kjo përfshin edukimin e punëdhënësve dhe punëtorëve mbi të drejtat dhe përfitimet e lejes së atësisë.
Përafrimi i stimujve dhe forcimi i mekanizmave të monitorimit dhe pajtueshmërisë: Për ta nxitur përfshirjen e baballarëve, stimujt duhet të jenë të drejtpërdrejtë dhe të qartë. Kjo mund të përfshijë stimuj financiarë, si kompensime të drejtpërdrejta, ose stimuj jofinanciarë, si njohja dhe vlerësimi në mjedisin e punës. Gjithashtu, është thelbësore të forcohen mekanizmat e monitorimit dhe pajtueshmërisë, për të siguruar zbatimin e duhur të politikave dhe për të adresuar çdo shkelje të të drejtave të punëtorëve.
Luftimi i përzgjedhjes së pafavorshme dhe rrezikut moral: Përzgjedhja e pafavorshme dhe rreziku moral mund të ndodhin kur individët ose kompanitë përfitojnë në mënyrë të padrejtë nga sistemi, duke shkaktuar kosto shtesë për të tjerët. Për t’i menaxhuar këto sfida, politikat duhet të jenë të dizajnuara në mënyrë që të minimizojnë abuzimin dhe të promovojnë një ndarje të drejtë të përfitimeve dhe përgjegjësive.
Përpjekja kolektive për realizimin e objektivit: Realizimi i një politike të barabartë të lejes së atësisë në përputhje me direktivat e Bashkimit Evropian për balancën punë-jetë kërkon një përpjekje kolektive ndërmjet qeverisë, punëdhënësve dhe partnerëve ndërkombëtarë. Kjo do të thotë të punohet së bashku për të krijuar një mjedis ku të drejtat e lejes së atësisë respektohen dhe mbështeten, duke kontribuar në një shoqëri më të barabartë dhe më të drejtë për të gjithë.
