Procesi i shtetformimit të Kosovës, ashtu si edhe në rastin e Bosnjës dhe të Maqedonisë, është rezultat i një marrëveshje të negociuar nga ana e bashkësisë ndërkombëtare. Ne rastin tone, i njohur edhe si plani i Ahtisaarit, ndërsa në atë të Bosnjës me Dejtonin dhe të Maqedonisë me marrëveshjen e Ohrit. Përkundër dallimeve, që të tre shtete janë të dizajnuara sipas modelit të demokracisë konsocionale, që parasheh ndarjen e pushtetit jo vetëm në baze të fuqisë së votës, por edhe të përfaqësimit sipas përkatësisë etnike. Synimi i thelbësor i së cilës ishte që palët e konfliktit t’i ofronte përmes bashkëqeverisjes me qëllim që pastaj gradualisht të mundësonte edhe paqësimin dhe pajtimin e tyre.
Mirëpo, derisa në rastet tjera (duke filluar nga të lartpërmendurat e deri te Libani e Irlanda e Veriut) palët në konflikt kishin nënshkruar marrëveshje dhe ishin zotuar në zbatim të saj, në rastin e Kosovës, palë negociuese nuk ishin serbët e Kosovës por ishte Beogradi. Dhe, së dyti, ata nuk nënshkruan apo pranuan formalisht marrëveshjen e dalë nga negociatat e Vjenës për statusin final të Kosovës, pra pakon e Ahtisaarit. Megjithatë, në mënyrë të heshtur dhe selektive filluan ta zbatojnë atë në pikat ku kishin përfitime, duke filluar nga vendet e rezervuara në parlament dhe në qeveri, e deri te decentralizmi dhe krijimi i komunave te reja me shumicë serbe. Por, jo edhe në ato pjesë ku kishin obligime ndaj institucioneve të vendit. Dhe së fundi, absurditeti vazhdon kur pala serbe nuk e pranon fare shtetin, brenda institucioneve e sistemit të së cilit do të duhej të integrohej.
Nga ana tjetër, Kosova që nga paslufta nuk kishte pushtet ne pjesën veriore të vendit, e cila konsiderohej dhe trajtohej si konflikt i ngrirë. Përpjekjet e dështuara të qeverisë së Kosovës nga viti 2011, që të marrin nën kontroll pikët kufitare, duket se filluan të e shkrijnë gjendjen në atë pjese. Negociatat me ndërmjetësim ndërkombëtar filluan më pas në Bruksel, synimi i së cilave ishte që përmes dialogut dhe në mënyrë paqësore të zgjidhen çështjet e kontestuara.
Tash, pas sa vitesh negociata dhe një varg marrëveshjesh te arritura, çështja si ajo e formimit te Asociacionit duket se e do të jetë nyja gordiane dhe dilema e radhës, se çka do të sjelle kjo në te vërtetë për të përmirësuar gjendjen. Derisa pushteti e opozita, në të dyja vendet, herë e interpretojnë si tradhti kombëtare e herë si triumf diplomatik, ajo çka mbetet të vlerësohet është se a do të rregullohen marrëdhëniet për qytetaret e rëndomtë, dhe, a do të jetë kjo fillimi i fundit të skizofrenisë politike, ku serbet e Kosovës të jetojnë e punojnë në një shtet te cilën parimisht as që e pranojnë?!
Prandaj, marrëveshjet nuk janë për konsum politik ditor e as të trumbetohen si tradhti e triumf kombëtar, por duhet të çojnë në zgjidhje reale të problemeve e në pajtim ndëretnik. Dhe kjo mund të arrihet vetëm atëherë kur marrëveshjet të jenë në shërbim të paqes dhe zhvillimit të qëndrueshëm socio-ekonomik sikurse edhe kur arsyeja e shëndoshë mbizotëron karshi inateve meskine. Përndryshe, marrëveshjet do të ngrihen dhe konfliktet do të nxehen.
