Në të kaluarën, dallimet e grupeve etnike në shoqërinë kosovare janë transformuar në konflikt ndëretnik në një kontekst politik, kur elitat politike në Serbi duhej të forconin bazën e tyre legjitimuese dhe elektorale në kohën kur regjimi i vjetër monist dukej se do të zëvendësohej me regjim të ri pluralist, ku në pushtet nuk të sjell Partia, por vota popullore.
Natyrshëm që rezistenca shqiptare në Kosovën e pushtuar ka marrë formë të theksuar nacionaliste, si kundër-reagim ndaj politikave antishqiptare serbe. Në një kohë kur regjimi i vjetër po binte dhe me të edhe ideologjia zyrtare e saj, mobilizimi rezistencës shqiptare gjithnjë e më tepër, pashmangshëm, po merrte kahje nacionaliste. Kështu nga një rezistencë që zgjidhjen e shihte brenda kuadrit institucional jugosllav dhe ideologjisë së vëllazërim-bashkimit të kombeve, për pak vite u kalua në rezistencë me retorikë e ambicie gjithnjë e më të qarta nacionaliste shqiptare.
Pas luftës dhe pushtimit serb, politika ndërkombëtare në Kosovë ka mbështetur “zgjidhjet etnike” për të adresuar problemet e ndarjeve ndëretnike. Në vend se të mbështesë krijimin e hapësirave ekonomike, tregtare, arsimore e kulturore për ndërveprim të komuniteteve pavarësisht përkatësisë së tyre etnike, politika ndërkombëtare ka pranuar gjendjen faktike të ndarjeve etnike, e madje i ka formalizuar ato me kushtetutë e ligje duke ngurtësuar këto ndarje së paku edhe për një kohë të gjatë.
Derisa politika zyrtare serbe pasmillosheviqiane nuk e ka bërë një ndarje të qartë nga nacionalizmi shovinist si opsioni mbizotërues në Serbinë e viteve të nëntëdhjeta të shekullit të kaluar, serbët e Kosovës, sidomos në veri të vendit, vazhdojnë të përdoren si vegël e politikanëve serbë për qëllime të forcimit të pushtetit të tyre.
Politika kosovare e ka pranuar rregullimin institucional që pasqyron ndarjet etnike në shoqëri. Nga ana tjetër, as shqiptarët nuk po mund ta përfytyrojnë një rrugë alternative. Të tjerët që i kanë parë të metat e këtij rregullimi, nuk po mendojnë për rrugë të tjera, përpos që nacionalizmit serb t’i kundërvihen me ligjërim nacionalist shqiptar. Mendoj se në këtë mënyrë po përdoret edhe kundërshtimi opozitar i “Zajednicës” e “faljes së hektarëve Malit të Zi”.
Natyrisht, nacionalizmi i opozitës është më tepër retorikë sesa vizion që drejton sjelljen dhe punën e tyre. Çështja është se retorika, sado pa përmbajtje kuptimplote, nuk është pa qëllim. Nëse qëllimi është që me atë të fitojë përkrahje popullore, duke përdorur sentimentet nacionaliste e instrumentalizuar ndarjet etnike, kjo është rrugë e pasigurt. E sigurt është vetëm se kjo çon drejt antagonizimit të komuniteteve etnike. Nëse ky është çmimi i forcimit të pushtetit politik të politikanëve e partive të caktuara, atëherë qytetarët nuk ishte dashtë të paguajnë aq lart për këtë.
Historia na ka mësuar se politikat antagonizuese janë rrugë drejt dhunës. Retorika nacionaliste e një komuniteti etnik e shtyn komunitetin tjetër që të mobilizohet për të mbrojtur identitetin e tyre që u kërcënohet ose që e perceptojnë se u kërcënohet.
Kur retorika nacionaliste e shqiptarëve të Kosovës si shumicë në shoqëri merr hov, kjo e tremb pakicën serbe dhe të tjerët për të ardhmen e tyre në një “Kosovë të shqiptarizuar” ose “shtet të bashkuar shqiptar”. Pastaj edhe ata kundërpërgjigjen me nacionalizëm të shtuar. Kështu formohet një rreth i mbyllur i “zgjidhjeve kombëtare”; shqiptarët për vete, e serbët për vete, ku interesat e shqetësimet e etnive të tjera nuk janë të rëndësishme. Mirëpo, problemi i nacionalizmit është se ai mund të ngopet vetëm me irredentizëm dhe shkëputje…
Shqiptarëve si shumicë dhe forcë më e madhe politike dhe e serbëve si pakicë e privilegjuar u bie detyra e çarjes së rrethit tonë të “zgjidhjeve kombëtare” dhe përfytyrimit të një alternative ndaj “zgjidhjeve etnike” të të jashtëmve. Natyrisht, kjo vlen nëse e duam ekzistencën e shtetit të ri. E shteti duhet ta ketë shoqërinë e tij, një komunitet qytetar që e përjeton atë si të vetin dhe jo shumicë dominuese, pakicë të privilegjuar, e të tjerë të parëndësishëm.
