Zhvillimet e brendshme politike të BE-së kanë çuar në paaftësinë e saj për të zbatuar një politikë të qëndrueshme dhe kohezive ndaj Kosovës, siç u dëshmua në rastin e liberalizimit të vizave. Kosova është i vetmi vend në rajon që konsiderohet vetëm një kandidat i mundshëm nga ana e BE-së.
Kosova ka mbetur prapa në procesin e integrimit në Bashkimin Evropian (BE) krahasuar me vendet e tjera të Ballkanit Perëndimor. Në përgjithësi, sfidat e Kosovës nga aspekti i perspektivës së saj evropiane mund të kategorizohen në tri fusha kryesore: të brendshme, e cila përfshin sfida në lidhje me krijimin e një ekonomie të qëndrueshme që siguron vende pune për të rinjtë dhe që është në gjendje të konkurrojë në tregun e BE-së; të jashtme, më saktë marrëdhëniet me Serbinë dhe mosnjohja nga 5 vendet anëtare të BE-së (Qiproja, Greqia, Rumania, Sllovakia dhe Spanja); dhe së treti, zhvillimet e brendshme politike të BE-së që çojnë në pamundësinë e saj për të zbatuar një politikë të qëndrueshme dhe kohezive ndaj Kosovës, siç u dëshmua me rastin e liberalizimit të vizave. Kosova aktualisht është i vetmi vend në rajon, i cili akoma nuk ka parashtruar kërkesë për anëtarësim dhe konsiderohet vetëm si një vend i mundshëm kandidat për anëtarësim në BE.
Nga ana tjetër, BE-ja po zbaton një qasje mjaft të kufizuar ndaj Kosovës për shkak të 5 vendeve anëtare të BE-së që akoma nuk e kanë njohur Kosovën. Deklarata e Pavarësisë së Kosovës në vitin 2008 krijoi një situatë të re për BE-në, e cila është e detyruar të zbulojë një qasje të re dhe të ndërlikuar në marrëdhëniet me Kosovën në mënyrë që të respektojë pikëpamjet e shumicës së anëtarëve të saj dhe pikëpamjet e pesë vendeve anëtare që nuk e kanë njohur Kosovën. Në përgjithësi, ky ishte një nga faktorët kryesorë që deri më tani ka pasur ndikim në marrëdhëniet midis Kosovës dhe BE-së dhe perspektivën evropiane të Kosovës.
Marrëveshja e Stabilizim-Asocimit (MSA) si një ngjarje kryesore
Në vitin 2016, Kosova hyri në marrëdhënie kontraktuale me BE-në duke nënshkruar Marrëveshjen e Stabilizim-Asocimit. Kjo marrëveshje ndryshon nga marrëveshjet e tjera të tilla të nënshkruara me vende të tjera sepse është vetëm një marrëveshje me BE-në – diçka që u bë e mundur me hyrjen në fuqi të Traktatit të Lisbonës. Marrëveshja gjithashtu parashikon: „Në rast të mospërputhjes nga Kosova me këto angazhime, BE-ja mund të marrë masa që konsiderohen të përshtatshme, duke përfshirë edhe pezullimin e tërë marrëveshjes ose një pjese të saj“, që tregon qartë natyrën asimetrike të këtij dokumenti midis palëve nënshkruese. Në çdo rast, Marrëveshja e Stabilizim-Asocimit është një arritje e rëndësishme në marrëdhëniet e Kosovës me BE-në pasi bëhet fjalë për një marrëveshje të parë kontraktuale që u festua si një ngjarje kryesore nga udhëheqësit e institucioneve dhe, më e rëndësishmja, u përshëndet si “konfirmim i perspektivës evropiane të Kosovës”.
Në mënyrë që të përqendrohet në zbatimin e Marrëveshjes së Stabilizim-Asocimit, në vitin 2016 Kosova dhe BE-ja arritën një marrëveshje mbi Agjendën e Reformës Evropiane (ERA). Ky dokument ishte bazuar në prioritetet kryesore që do të implementohen nga institucionet e Kosovës, të cilët ishin të ndarë në tri shtylla: punësimi dhe arsimi; qeverisja e mirë dhe sundimi i ligjit; dhe konkurrenca dhe klima e investimeve. Zbatimi i marrëveshjes ERA fillimisht ishte planifikuar të përfundonte në fund të vitit 2017, por kjo datë u shty për shkak të zbatimit të ngadaltë nga ana e institucioneve të Kosovës. Duhet gjithashtu të theksohet se në muajin maj të vitit 2017, Kuvendi i Kosovës votoi mosbesim Qeverisë, i cili gjithashtu ndikoi në procesin e implementimit.
Në fund të vitit 2020, u firmos dokumenti ERA II i cili duhej të zbatohej për një periudhë 2-vjeçare (2020-2022) me shtyllat e mëposhtme: qeverisja e mirë dhe sundimi i ligjit, konkurrenca, investimet dhe zhvillimi i qëndrueshëm, punësimi, arsimi dhe shëndetësia . Dallimi kryesor midis këtij dhe dokumentit të mëparshëm është se ERA II nuk është formuluar si një dialog i nivelit të lartë politik të prioriteteve kryesore midis Kosovës dhe BE-së.
Marrë të gjitha, këto dokumente i mundësuan Kosovës të zbatojë reformat institucionale dhe të harmonizojë pjesë të legjislacionit të saj me legjislacionin e Bashkimit Evropian, megjithëse ky proces ishte penguar dhe ngadalësuar seriozisht për shkak të paqëndrueshmërisë politike, mungesës së konsensusit dhe zgjedhjeve të shpeshta (në muajin shkurt të vitit 2021, qytetarët e Kosovës do të shkojnë për herë të tretë në zgjedhje, që nga viti 2017). Përkundër gjithë kësaj, BE-ja ka arritur të bëhet një forcë kryesore në transformimin e Kosovës, jo vetëm për shkak të kushtëzimit të saj në procesin e aderimit, por edhe për shkak se BE-ja edhe më tej mbetet donatori më i madh financiar.
Dialogu politik dhe lehtësimi i dialogut midis Kosovës dhe Serbisë nga ana e Bashkimit Evropian
Nga ana tjetër, disa fusha të tjera të bashkëpunimit, të tilla si dialogu politik, u lanë nën hije. Në praktikë, pothuajse nuk ka asnjë komunikim ndërmjet BE-së dhe Ministrisë së Punëve të Brendshme dhe Diasporës (MPBD) së Kosovës. Kjo është për shkak të sfidave politike për BE-në që një komunikim i tillë do të shkaktonte, duke pasur parasysh pozicionin e pesë vendeve anëtare që nuk e njohin pavarësinë e Kosovës dhe nenit 2 të Marrëveshjes së Stabilizim-Asocimit, që parasheh se kushtet e Marrëveshjes nuk nënkuptojnë njohjen e pavarësisë së Kosovës, as nga BE-ja dhe as individualisht nga vendet anëtare (për ato vende që nuk e njohin pavarësinë).
Burimi: pexels.com
Për më tepër, Marrëveshja e Stabilizim-Asocimit është platforma e vetme për zhvillimin e dialogut politik ndërmjet Kosovës dhe BE-së. Sipas nenit 11.2 të Marrëveshjes, BE-ja dhe Kosova bien dakord të bashkëpunojnë në politikën e jashtme dhe të sigurisë, e cila madje duhet t’i mundësojë BE-së të ndihmojë „pjesëmarrjen e Kosovës në bashkësinë demokratike ndërkombëtare nëse këtë e lejojnë rrethanat objektive“. Sidoqoftë, kjo dispozitë nuk është përdorur deri më tani, kryesisht sepse nuk ka pasur asnjë iniciativë nga ana e BE-së.
Në vitet e fundit, komunikimi midis BE-së dhe Kosovës është dominuar në mënyrë të konsiderueshme nga dialogu midis Prishtinës (Kosovë) dhe Beogradit (Serbi), i cili lehtësohet nga BE-ja. Ky proces vazhdoi edhe në vitin 2020 dhe deri më tani janë zhvilluar disa takime me ndërmjetësimin e Përfaqësuesit Special të BE-së për këtë çështje, Mirosllav Llajçak. Strategjia e zgjerimit e BE-së e miratuar nga Komisioni Evropian në vitin 2018 parashikon gjithashtu një marrëveshje ligjërisht të detyrueshme midis Kosovës dhe Serbisë dhe pranimin e të dy vendeve në BE.
Përkundër gjithë kësaj, dialogu, i cili filloi në vitin 2011, deri më tani ka provuar se nuk është aspak një përpjekje e thjeshtë diplomatike e Bashkimit Evropian. Një nga sfidat kryesore këtu është dallimi i madh i pritjeve për rezultatet e këtij dialogu midis Kosovës dhe Serbisë. Ndërsa qëllimi përfundimtar i Kosovës është njohja e ndërsjellë (reciproke), këtë pikëpamje nuk e mbështesin institucionet në Serbi. Për më tepër, ajo u përpoq të ndiqte një vijë të hollë duke aplikuar paqartësi konstruktive në tekstet e marrëveshjeve, përfshirë dokumentet thelbësore në lidhje me komunat me shumicë serbe të Kosovës të nënshkruara në vitin 2013 dhe 2015.
Më tej, përkundër faktit se është bërë progres, implementimi i përgjithshëm i marrëveshjeve të arritura brenda dialogut në periudhën nga viti 2011 nuk është i kënaqshëm, sepse 20% e marrëveshjeve janë zbatuar në pjesën më të madhe ose pjesërisht dhe 20% të tjera nuk janë zbatuar fare. Në vitin 2018, pasi nuk u bë asnjë përparim thelbësor dhe pati diskutime të pretenduara mbi shkëmbimin e territoreve, dialogu i sponsorizuar nga BE-ja praktikisht u gjend në rrugë qorre dhe si rezultat i kësaj u anuluan të gjitha takimet, gjë që i dha një goditje të madhe procesit. Duke marrë në konsideratë këtë, megjithëse dialogu është bërë një temë e rëndësishme në komunikimin midis BE-së dhe Kosovës, duhet theksuar gjithashtu se, për shkak të ndërlikueshmërisë të tij, ky proces ka çuar në sfida serioze për BE-në dhe Përfaqësuesin e Lartë të Bashkimit për Politikë të Jashtme dhe të Sigurisë.
Politika e zgjerimit e BE-së në turbullirë
Në përgjithësi, duhet thënë se që nga viti 2016, kur hyri në fuqi Marrëveshja e Stabilizim-Asocimit, nuk është ndërmarrë asnjë hap i rëndësishëm në lidhje me integrimin evropian të Kosovës. Kosova është i vetmi vend në Ballkanin Perëndimor që nuk ka liberalizim vizash me BE-në, kështu që qytetarët e Kosovës mbeten edhe më tej të izoluar. Megjithëse Komisioni Evropian rekomandoi liberalizimin e vizave në vitin 2016 dhe 2018 dhe konfirmoi që janë përmbushur të gjitha pikat e udhërrëfyesit, vendimi pozitiv i shumëpritur nuk është miratuar akoma nga ana e Këshillit të Evropës. Disa vende anëtare të BE-së e kanë kundërshtuar këtë vendim pozitiv, për shkak se Kosova nuk ka bërë përparim të mjaftueshëm në sundimin e ligjit dhe luftën kundër korrupsionit. Përkundrazi, një studim i fundit zbuloi se rreth 64 % e qytetarëve besojnë se arsyet kryesore për këtë janë paragjykimi dhe diskriminimi nga vendet anëtare të BE-së.
Kishte shpresë të madhe në Kosovë që ky proces të vazhdonte gjatë presidencës gjermane të Këshillit, e cila përfundoi së fundmi, por më kot – vendimi u shty përsëri. Për shumë njerëz në Kosovë, shtyrja e vendimit për liberalizimin e vizave është një shenjë e mungesës së mekanizmave në nivelin e BE-së për të kapërcyer bllokadat e vendosura nga disa vende anëtare, kështu që në atë kuptim mungesa e progresit buron kryesisht nga kapaciteti i kufizuar i BE-së për të ndjekur një politikë kohezive të zgjerimit në rajon. Për të kapërcyer këto pengesa që vijnë nga pozicioni individual i disa vendeve anëtare, BE-ja duhet të tregojë një qasje të fortë në politikën e saj të zgjerimit që do të parandalonte politizimin e aspekteve teknike.
Dihet që vendet në rajon, përfshirë edhe Kosovën, duhet të zbatojnë reforma të mëdha institucionale dhe ligjore në një gamë të gjerë fushash. Këto reforma janë të domosdoshme për ndërtimin e strukturave të qëndrueshme demokratike dhe forcimin e performancës së institucioneve, të cilat duhet të mundësojnë përmirësimin e standardit të jetesës së qytetarëve dhe anëtarësimin në BE.
Sidoqoftë, nëse e shohim fotografinë e madhe, dështimi për të miratuar vendimin mbi liberalizimin e vizave për Kosovën ka karakteristika të ngjashme me dokumentin “non-paper” francez mbi politikën e zgjerimit në vitin 2019, shtyrjen e bisedimeve të pranimit me Republikën e Maqedonisë së Veriut pas nënshkrimit të Marrëveshjes së Prespës dhe vetos së fundit nga Bullgaria. Shumë njerëz janë të bindur se ky zhvillim i ngjarjeve është gjithashtu një sinjal që politika e zgjerimit po ecën me një ritëm të saj dhe se nëse vendimet mbi këtë politikë lejohen të merren në interes të vendeve anëtare individuale, anëtarësimi në BE për vendet e Ballkanit Perëndimor do të mbetet një perspektivë e largët.
Në përgjithësi, qëndrimi i qytetarëve të Kosovës në raport me BE-në mbetet edhe më tej shumë pozitiv. Një anketë e fundit tregon se 35% e qytetarëve besojnë se Kosova do të bëhet anëtare e BE-së deri në vitin 2025 (disi joreale), ndërsa 9% u përgjigjën se Kosova nuk do të bëhet kurrë anëtare e BE-së. Ne mund të pyesim se si do të ndryshojnë këto shifra nëse qytetarët e Kosovës vazhdojnë të përjetojnë mosmiratimin e vendimit për liberalizimin e vizave dhe nëse nuk ka progres në anëtarësimin në BE në vitet e ardhshme, dhe mbi të gjitha cilat do të ishin pasojat për BE-në si një forcë reformuese për institucionet e Kosovës. Nga një perspektivë më e gjerë, mund të shihet gjithashtu se qasja letargjike ndaj zgjerimit ndaj vendeve të Ballkanit Perëndimor do të kishte pasoja negative për besueshmërinë e BE-së dhe rolin e saj gjeopolitik në rajon në tërësi.
Ky blog është publikuar në kuadër të iniciativës „Histori nga rajoni“ që e zbaton Res publica në bashkëpunim me HAD (Slloveni), Analiziraj.ba (BH), Sbunker (Kosovë) Ne davimo Beograd (Serbi), Makropolis (Greqi) PCNEN (Mali i Zi) dhe Lupiga (Kroaci).
