Inteligjenca artificiale (AI) po ndryshon me shpejtësi mënyrën se si jetojmë dhe punojmë. Nga makinat që drejtohen vetë e deri tek asistentët virtualë, AI po e bën jetën tonë më të përshtatshme dhe më efikase.
AI i referohet simulimit të inteligjencës artificiale në makina të cilat janë të programuara për të menduar dhe mësuar si njerëzit. Kjo mund të përfshijë detyra si: njohja e fjalimeve, të kuptuarit e gjuhëve të ndryshme, vendimmarrja dhe mësimi nga përvoja.
Teknologjia e AI-së mund të kategorizohet në disa lloje të ndryshme, përfshirë sisteme të bazuara në rregulla, mësim makinerik dhe rrjete neurale.
Zhvillimi i AI-së dhe teknologjive të mësimit të makinerive (Machine Learning Technologies) ka bërë të mundur që makinat të kryejnë detyra që dikur mendohej se ishin ekskluzive për njerëzit. Kjo ka çuar në një rritje të automatizimit të detyrave rutinë dhe të përsëritura. Është bërë gjithashtu më ekonomike për kompanitë që të investojnë në këto teknologji dhe të zëvendësojnë punën njerëzore me makina.
Por, çfarë do të thotë kjo për tregun e punës? Cilat mund të jenë pasojat dhe mundësitë dhe si do të ndikojë AI në tregun e punës?
Nga njëra anë, AI ka potencialin për të krijuar mundësi të reja pune. Ndërsa AI merr përsipër, punëtorët do të lirohen për t’u përqendruar në punë më kreative dhe përmbushëse. Për shembull, chatbot-et e fuqizuara nga AI mund të trajtojnë kërkesat e shërbimit ndaj klientit, duke lejuar punonjësit njerëzorë të përqendrohen në detyra më komplekse si zgjidhja e problemeve dhe vendimmarrja.
AI ka potencial për t’i zëvendësuar njerëzit edhe nga disa punë të cilat paraqesin rrezik për ta. Për shembull, dronët e kontrolluar nga AI mund të përdoren për punë të rrezikshme siç janë inspektimi i tubacioneve ose linjave të energjisë, ose për operacione të kërkimit dhe shpëtimit në mjedise të rrezikshme. Po ashtu, robotët e kontrolluar nga AI po përdoren në industri të tilla si prodhimtaria dhe ndërtimi, për të kryer detyra siç është për shembull ngritja e rëndë.
Në anën tjetër, megjithatë, ekziston potenciali që AI të zëvendësojë punëtorët, pasi shumë punë mund të zëvendësohen, si për shembull futja e të dhënave (data entry), transporti, prodhimi dhe ndërtimtaria, shërbimet e konsumatorit, siguria kibernetike, etj. Për pasojë, kjo mund të rrisë numrin e papunësisë.
Inteligjenca artificiale dhe zëvendësimi i punës njerëzore nga AI nuk është më një koncept futurist. Ai tashmë po ndodh dhe pritet të vazhdojë të zhvillohet me shpejtësi së shpejti.
Tutje, pandemia Covid-19 ka përshpejtuar adoptimin e AI-së dhe automatizimit në shumë industri, pasi kompanive u është dashur të përshtaten me sfidat e paraqitura nga pandemia.
Kalimi në punë në distancë (online) dhe nevoja për distancim fizik, kanë çuar në një kërkesë të shtuar për teknologji që mund të mundësojë komunikim, bashkëpunim dhe automatizim efikas dhe të sigurt në distancë.
Në industri të tilla si shitja me pakicë, logjistika dhe prodhimi, kompanitë i janë drejtuar AI-së dhe automatizimit, për të siguruar vazhdimësinë e operacioneve dhe për të përmbushur kërkesën në rritje për mallra dhe shërbime.
Për shembull, në industrinë e shitjes me pakicë, kompanitë kanë zbatuar chatbot të fuqizuar nga AI dhe asistentë virtualë për të trajtuar pyetjet e shërbimit ndaj klientit dhe porositë në internet, dhe në industrinë e logjistikës kompanitë kanë zbatuar depo të automatizuara dhe drone për dërgimin e paketave.
Pavarësisht nga arsyet që qëndrojnë pas vendimit të kompanive për të zëvendësuar punën njerëzore me AI-në, është e rëndësishme të theksohet se ndikimi i AI-së në tregun e punës nuk do të shpërndahet në mënyrë të barabartë.
Disa industri, si prodhimi dhe transporti, ka të ngjarë të preken më shumë se të tjerat. Për më tepër, punëtorët të cilët posedojnë më pak arsim ose aftësi, mund preken më shumë dhe të humbin vendet e punës.
Asnjë vend nuk do të jetë i imunizuar nga ndikimi i AI-së në tregun e punës, pasi AI është një fenomen global. Megjithatë, shtrirja dhe natyra e ndikimit mund të ndryshojnë në varësi të faktorëve të tillë si: infrastruktura teknologjike e vendit, niveli i arsimimit dhe aftësive të fuqisë punëtore të tij, si dhe politikat dhe rregulloret e qeverisë në lidhje me AI-në.
Vendet që kanë një infrastrukturë të fortë teknologjike, një fuqi punëtore të mirarsimuar dhe të kualifikuar, si dhe politika e rregullore të favorshme në lidhje me AI-në, ka të ngjarë të jenë më të pajisura për të shfrytëzuar përfitimet e AI-së dhe për të zbutur ndikimet e saj negative në tregun e punës.
Inteligjenca artificiale në Kosovë
Kosova, e cila ka një popullsi të madhe të re (me 53% të popullsisë nën moshën 25-vjeçare), mund të përballet me sfida unike kur bëhet fjalë për ndikimin e AI-së në tregun e punës. Një ndikim i mundshëm është se një pjesë e lartë e të rinjve mund të jenë në rrezik të zhvendosjes së punës për shkak të automatizimit.
Me një shkallë të lartë papunësie për të rinjtë (mbi 34%), është thelbësore që qeveria të investojë në programet e arsimit dhe trajnimit për të ndihmuar punëtorët e rinj të fitojnë aftësitë që u nevojiten për t’u përshtatur me tregun në ndryshim të punës. Kjo mund t’i ndihmojë ata të jenë më konkurrues në tregun e punës dhe më pak të cenueshëm ndaj automatizimit.
Një ndikim tjetër i mundshëm është se vendi mund ta ketë të vështirë të tërheqë investime të huaja direkte dhe kompani që mbështeten tek AI dhe automatizimi. Mungesa e punëtorëve të kualifikuar në këto fusha mund ta bëjë të vështirë për Kosovën pjesëmarrjen në ekonominë globale dhe përfitimin nga mundësitë e rritjes që vijnë me zhvillimin dhe përdorimin e AI-së.
Në aspektin pozitiv, vendi mund të ketë një mundësi për të zhvilluar industrinë dhe kompanitë e veta të AI-së. Sektori i Teknologjisë Informative (TI-së) në Kosovë është në rritje vitet e fundit dhe popullsia e re dhe e arsimuar ka qenë një forcë shtytëse pas rritjes së sektorit të TI-së.
Për të zbutur efektet negative të AI-së në tregun e punës, është thelbësore që Kosova të investojë në programe edukimi dhe trajnimi për t’i ndihmuar të rinjtë të fitojnë aftësitë që u nevojiten për t’u përshtatur me tregun në ndryshim të punës.
Sa i përket arsimit parauniversitar, futja e koncepteve bazë të AI-së, si algoritmet, mësimi i makinerisë dhe analizës së të dhënave, mund të ndihmojë në krijimin e një themeli të fortë për studimet e tjera në këtë fushë. Arsimi parauniversitar, gjithashtu, duhet të fokusohet në mësimdhënien e aftësive për zgjidhjen e problemeve dhe të menduarit kritik, të cilat janë të suksesshme në fushën e AI-së.
Tutje, sa i përket arsimit të lartë, institucionet duhet të nxisin bashkëpunimin midis studentëve, industrisë dhe akademisë, për ta mundësuar ekspozimin e studentëve ndaj zhvillimeve të fundit në AI, qasjen në projektet e botës reale dhe po ashtu t’u ofrohen studentëve mundësi për të mësuarit gjatë gjithë jetës me qëllim që ata të jenë në hap me zhvillimet më të fundit.
Ndikimi i AI-së në tregun e punës është një çështje komplekse që paraqet mundësi dhe sfida. Çelësi për t’i shfrytëzuar përfitimet e AI-së dhe për t’i zbutur efektet e saj negative në tregun e punës është investimi në programet e edukimit dhe trajnimit, që ndihmon punëtorët të fitojnë aftësitë që u nevojiten për t’u përshtatur me tregun në ndryshim të punës.
Artikullin në anglisht e gjeni këtu.
