Dejan Tiago Stankoviq. Burimi: Zoran Lončarević/Nova.rs
Kur shkrimtari vdes, kjo është në një anë sikur të vdesë cilido i gjallë tjetër. Nuk është më gjallë. Nuk do të mund ta dëgjoni, as ta shifni (për së gjalli), të bisedoni, të hani e të pini së bashku me të, të sorollateni nëpër qytet, të bëni marrina gjer në agim, as çdo gjë tjetër që bëhej me ata që dikur ishin gjallë.
Por kur të vdesë shkrimtari, ajo është dukuri e veçantë. Se edhe kur të vdesë shkrimtari për të cilin askush nuk ka ndi, njëri nga ata që vet i kanë mbuluar shpenzimet e romaneve që i kanë shkruar dhe gjer në vdekje e kanë kapërcyer grumbullin e tirazhit të plotë të hitit të tyre letrar, të mbështjellë me letër të verdhë e të shtrirë në paradhomë—kjo edhe nuk është sikur të ketë vdekur shkrimtari.
Kur të vdesë shkrimtari, i vjetër dhe matuf, mbasi t’i ketë shkruar shtatëdhjetë libra të cilët qëmoti nuk kanë qenë të shpërblyer as të lexuar, as kjo nuk është sikur vdekje e shkrimtarit. Është si vdekje e ish-shkrimtarit. Dikush madje do të komentonte se njëzetegjashtë romanet e tij të fundit ishin diçka plotësisht e tepërt.
Por kur të vdesë shkrimtari që është në kulm të fuqisë, kur është gati për më tepër, shkrimtari që ende është duke i zbuluar horizontet e artit të vet, shkrimtari që sapo e botoi bestsellerin e vet më të ri dhe u mpreh për të ardhmin… e kjo është mu ajo—vdiq shkrimtari. Aq më tepër, në mos pastë shkruar aq shumë, por në pastë shkruar mirë, në paçin qenë librat e tij të papritur, të parregullt, të rrallë, si uji i pastër në Sërbi, tragjedia për letërsi do të jetë aq më e madhe.
Nuk ka rëndësi se çfarë shkrimtari ishte, përpos që ishte shkrimtar. Më besoni që s’ka. Mund të ishte njëshi i njëshave, shakaxhiu më hokatar, horr i horrave, s’ka kurfarë rëndësie. Mbas tridhjetë vitesh askush nuk do ta mbajë më në mend se çfarë shkrimtari ishte. Do të mbesin vetëm librat, t’ua përkujtojnë njerëzve se si ka shkruar dhe, nejse, meqë jetojmë në ferrin e pafundësisë digjitale, do të mbesë edhe ndojnjë regjistrim në video ose audio, që të shofin dhe të dëgjojnë njerëzit se si ka folur.
Por ajo se çfarë është shkrimtari është me rëndësinë më të madhe për vet shkrimtarin, si të gjallin, ashtu edhe të vdekurin. Sidomos për të vdekurin, do ta mirrja guxmin të pohoja. Veprave të të gjithë shkrimtarëve, madje edhe të ndonjerit nga ata të pakove në paradhomë, do t’u shtohet vlera vetëm postmortem, se të rrallë janë fatbardhët që qysh gjatë jetës bëhen artistë të pranuar, shkrimtarë të dashur, autorë të shpërblyer të bestsellerëve. Ata edhe para vdekjes e kanë ditur që janë të pavdekshëm.
Kur shkrimtari vdes, veprat e tij fillojnë jetë të pavarur në botën e të gjallëve—ose bëhen më të mira, ose vyshken me shpejtësi dhe ikin në varr, gjurmëve të shkrimtarit të tyre. Qe, unë tashmë e kam ndjenjën se veprat e Tiagos do të bëhen kryevepra, do të fryhen si me tharm, kurse lajmin mbi vdekjen e tij e përjetoj si “thashetheme të paverifikuar”. Kush e ka njohur Tiagon, do të vënte bast se ky edhe vdekjen e vet e kurdisi, thjesht që të na tregohej zevzek se, Tiago mahitej pandërprerë. Shpresoj se do të dalë kështu. Shpresoj se këtë tekst e shkrova kot dhe se ky çapkën do të na shfaqet nga diku, dhe do të bërtasë: “Gjallë jam, çka dreqin keni? Ejani të shkojmë t’i shkarravisim figurat e Ratko Mlladiqin nëpër grafite!”
Por nëse kjo megjithatë nuk ndodhtë, le ta hajë dreqi, atëherë!
Adeus, amigo!
_______________
Danas, 22 dhjetor 2022, me rastin e vdekjes së shkrimtarit Dejan Tiago Stankoviq i cili jetoi dhe punoi në Portugali, prandaj edhe përfundon artikulli me përshëndetje në gjuhë portugeze.
*përkthim i Florent Rizvanollit, nga serbokroatishtja
Author
