Shtetet e Bashkuara të Amerikës janë kontribuuesi kryesor i NATO-s. Në vitin 2023, ato zotuan rreth 860 miliardë dollarë, ose rreth 68% të totalit të përgjithshëm të të gjithë aleatëve të NATO-s.
Kjo diskrepancë financiare në raport me shtetet e tjera anëtare bëri që ShBA-ja, gjatë presidencës së Donald Trump, të bëhej një ndër kritikuesit më të mëdhenj të Aleancës. ShBA-ja kërkoi vazhdimisht që vendet e tjera të rrisnin shpenzimet e tyre të mbrojtjes, me qëllim të arritjes së minimumit të caktuar prej 2% dhe shpërndarjes të barrës së shpenzimeve.
Në një moment, kritikat e ish-presidentit Trump kaluan në kërcënime të hapura ndaj aleatëve, duke i lëkundur themelet e Aleancës. Një ndër kërcënimet më serioze ishte edhe braktisja e aleatëve, në rast të agresionit nga një shtet i tretë. Kjo qasje bie ndesh me Nenin pesë të NATO-s, i cili i obligon shtetet anëtare t’i vihen në mbrojtje shtetit apo shteteve anëtare që përjetojnë sulm.
Shumica e vendeve anëtare të NATO-s janë shtete të vogla me burime financiare të kufizuara. Prandaj, edhe sikur buxheti i tyre mbrojtjes të rritej përtej pragut minimal prej 2%, ndikimi që do të kishin në buxhetin e përgjithshëm të Aleancës do të ishte minimal.
Le ta marrim rastin e Estonisë si shembull. Ky shtet, në vitin 2023, ishte i katërti në përmbushjen e obligimeve financiare të NATO-s me 2.73% të Prodhimit të Brendshëm Bruto (PBB). Planifikimet e tyre për vitin 2024 janë që ky buxhet të arrijë vlerën prej 3.2%, duke u bërë kështu një nga vendet që shpenzon më së shumti në mbrojtje.
Për më tepër, nëse analizohet kjo rritje në raport me popullsinë, Estonia mban vendin e parë nga vendet europiane që ofron ndihmë për Ukrainën. Mirëpo, duke qenë se Estonia ka vetëm 1.4 milion banorë, përkundër dëshirës, interesit dhe gatishmërisë për të ndihmuar Ukrainën, ndihmat ushtarake estoneze për Ukrainën janë minimale. Sa për ilustrim, vlerësohet se mjetet që dhurohen nga Estonia mjaftojnë të financojnë Ukrainën me artileri vetëm sa për dy ditë bombardime.
Mirëpo, me gjithë kapacitetet e kufizuara për të përmbushur kriterin minimal prej 2%, apo ndikimin jodomethënës të këtij kontributi, roli i këtyre vendeve është relevant në disa aspekte të tjera që janë më me interes për ShBA-në, sesa kontributi i tyre financiar.
Si pjesë e një aleance asimetrike, raportet e shteteve anëtare të NATO-s janë të pabarabarta sa u përket kapaciteteve të fuqisë.
Andaj, një grup i shteteve anëtare të NATO-s është i gatshëm të vërë në dispozicion territorin e tyre në favor të sigurisë së përgjithshme. Kësisoj, vendet si Estonia luajnë rol të rëndësishëm në sigurinë e përgjithshme të Aleancës.
Këto vende më shumë shërbejnë si rrjet logjistik, sidomos për ShBA-në, si një nga shtetet më të rëndësishme të Aleancës, për të projektuar fuqi në rajone të ndryshme të botës dhe për të arritur objektivat e politikës së tyre të jashtme.
Sipas të dhënave të mbledhura nga profesori amerikan David Vine, aktualisht ekzistojnë rreth 750 baza ushtarake amerikane në të paktën 80 vende të botës. Me 120 baza aktive, Japonia ka numrin më të madh të bazave amerikane në botë, e ndjekur nga Gjermania me 119 dhe Koreja e Jugut me 73.
Përveç kësaj, ekziston edhe një arsye tjetër se përse ShBA-ja nuk është plotësisht e interesuar që të gjitha shtetet anëtare të Aleancës të rrisin shpenzimet e tyre të mbrojtjes në 2% apo përtej. Kjo vlen sidomos për shtete me peshë të kontinentit europian si Gjermania, Franca apo Italia.
Për shembull, nëse Gjermania do të arrinte pragun prej 2% të PBB-së për mbrojtje, kjo do ta shndërronte këtë shtet në shpenzuesin më të madh ushtarak në Europë, i cili do të renditej menjëherë pas ShBA-së dhe do ta kalonte edhe Britaninë e Madhe. Në këtë mënyrë, Gjermania do të bëhej superfuqia më e madhe ushtarake në Europë, duke sfiduar kështu direkt ndikimin e ShBA-së.
Është e vërtetë që ShBA-ja në vazhdimësi ka trumbetuar se partnerët e saj europianë duhet të jenë ushtarakisht më të fuqishëm dhe politikisht më të bashkuar. Mirëpo, shikuar historikisht dhe duke u mbështetur mbi parimin e baraspeshës së fuqisë, interesi i ShBA-së çdoherë ka qenë që vendet e Europës të mos jenë shumë të fuqishme sa të mos kenë nevojë për mbështetjen amerikane, apo shumë të bashkuara sa të krijojnë një bllok koheziv europian të sigurisë.
Andaj, duke qenë pjesë e një aleance asimetrike, shtetet e vogla të NATO-s janë më shumë pjesë e strukturës logjistike të ShBA-së për të projektuar fuqi, apo edhe mjete për të legjitimuar veprimet e diplomacisë së tyre. Në vitin 2024, kur Europa po ballafaqohet me pasojat e agresionit rus, kjo është shumë më e rëndësishme sesa arritja apo tejkalimi i pragut prej 2% për shpenzime.
Author
